اثر بازگشت به‌حالت اوليه يا معماي جيونز: مفهومي براي درك مناسب‌تر پيامدهاي بهبود كارايي آب

كمبود آب يك مسئله مهم و ساختاري در مناطق خشك و نيمه خشك دنيا است كه به شدت موجب نگراني سياست گزاران محيط زيست شده است. مسئله تعديل تقاضاي افزون بر عرضه پايدار آب عمدتاً با سياست هاي مديريت تقاضاي آب كه به دنبال افزايش كارايي آب و فناوري هاي آب اندوز است، پيگيري مي شود. ارزيابي هاي بسيار كمي از اين برنامه ها انجام شده است. اما تعداد زيادي از ارزيابي هاي موجود، شك جدي در مورد اثر بخشي آنها در زمينه هاي حفاظتي و كاهش مصرف آب، به دليل وقوع پديده اثر بازگشت به حالت اوليه ، مطرح مي كنند. در اين مطالعه، با مراجعه ميداني به مزرعه ۲۴۳ زارع كه اقدام به نصب سيستم هاي آبياري باراني كرده اند و استفاده از تحليل سلسله مراتبي و مدل رگرسيون چندگزينه اي مرتب شده، پديده اثر بازگشت به حالت اوليه مطالعه شد. نتايج نشان داد كه در ۵/۷۴ درصد از مزارع مورد مطالعه، اين پديده به ميزان متوسط تا زياد وجود داشته است. همچنين، مشخص شد كه ميزان اراضي ديم و آيش مزارع به هنگام نصب سيستم آبياري باراني، رابطه مستقيمي با وقوع پديده اثر بازگشت به حالت اوليه دارند. از نتايج اين مدل مي توان براي تعيين احتمال وقوع افزايش مصرف آب بعد از نصب سيستم آبياري باراني در مزارعي كه اطلاعات آنها موجود است، استفاده كرد. به طور مثال، در مزارعي با ويژگي هاي مزرعه شماره ۲۴ احتمال وقوع پديده اثر بازگشتي ناشي از اقدامات آب اندوز در سطح كم، متوسط و زياد به ترتيب ۴/0 ۳۲ و ۶/۶۷ درصد مي باشد. بنابراين در چنين مزارعي بايد اقدامات كارايي و حفاظتي آب را براساس تلفيقي از ابزارهاي فني، اقتصادي، اجتماعي و سياسي به كار گرفت تا فشارهاي وارد بر منابع كمياب آب، كاهش يابد.