تحليل روند سالانه پارامترهاي اقليمي دما و بارش در نواحي ده گانه زراعي- اكولوژيكي ايران

سابقه و هدف: تغييرهاي اقليمي با عامل هاي طبيعي مانند خشكي و خشكسالي يا فعاليت هاي انساني تشديد مي شود. شناسايي و آشكارسازي تغيير هاي هر يك ازعوامل و يافتن علت هاي آن از قدم هاي اوليه ي مطالعات بشمار مي رود كه در قالب روند عنصرهاي اقليمي مطالعه مي شود. وجود روند ممكن است به دليل تغيير هاي طبيعي، مانند خشكسالي يا فعاليت هاي انساني مانند افزايش گازهاي گلخانه اي باشد. ايجاد روند در عامل هاي اقليمي هر ناحيه اي امري عادي بوده ولي تداوم آن در سال هاي بعد مي‌تواند اثر هاي بارزتري بر مؤلفه هاي اقتصادي و اجتماعي داشته باشند. با بررسي روند تغيير هاي ميانگين بارش و دماي هوا مي‌توان تغيير هاي اقليمي در منطقه را رديابي نمود. اين تحقيق بمنظور شناسايي تغيير هاي زماني پارامترهاي اقليمي (دما و بارش) در ده ناحيه ي زراعي – اكولوژيكي كشور ايران انجام گرفت.مواد و روش‌ها: براي انجام اين مطالعه، داده هاي مربوط به متغيرهاي درجه حرارت و ميزان بارش بصورت سالانه از همه مراكز استان‌هاي كشور در دوره ي زماني 1394-1364 از سازمان هواشناسي كشور استخراج شد. براي تجزيه و تحليل داده ها، با توجه توزيع غيرنرمال سري‌هاي اقليمي دما و بارش از روش ناپارامتريك من كندال بهره گرفته شد. از آنجايي كه توزيع تعدادي از سري‌هاي اقليمي از جمله بارش، نرمال نيست، در چنين حالت‌هايي روش من كندال مناسب‌تر است. براي به دست آوردن معني‌داري يا عدم معني داري متغيرها و تعيين روند تغيير هاي سالانه توسط آزمون من كندال  از نرم افزار الحاقي XLSTAT استفاده شد.نتايج و بحث: نتايج نشان داد متغير دما در نواحي مركزي، شمال غرب، ساحلي خزر، خوزستان، زاگرس مركزي، جنوبي خشك، خراسان، ساحلي جنوب و مركزي خشك داراي روند صعودي و در ناحيه زاگرس جنوبي بدون روند بوده است. متغير بارش در نواحي خوزستان و خراسان داراي روند كاهشي و در نواحي مركزي، شمال غرب، ساحلي خزر، زاگرس مركزي، جنوبي خشك، ساحلي جنوب، مركزي خشك و زاگرس مركزي بدون روند بود. افزايش در درجه حرارت به افزايش قابل توجه در ميزان تبخير و تعرق سالانه (هم‌اكنون نيز در بيشتر منطقه هاي ايران از نظر ميزان بارندگي سالانه بيشتر است) منجر خواهد شد. هيئت بين‌دولتي تغيير هاي اقليمي از اين مسئله بعنوان يك چالش جدي براي منطقه هاي خشك و كم‌باران از جمله ايران ياد مي كند و بعنوان يك پيامد، پيش بيني مي كند كه توليد محصول استراتژيك در ايران در مقايسه با سطح توليد كنوني كاهش يابد. وسعت زياد كشور ايران بهمراه موقعيت جغرافيايي آن از يك سو و نحوه ي گسترش و استقرار ارتفاعات از سوي ديگر مانع برخورداري كامل منطقه از ريزش هاي جوي ورودي كشور مي شود. وجود چنين شرايطي سبب ناهمگني دروني در مقدار و رژيم بارش گرديده كه در رفتار زماني مكاني عامل هاي اقليمي تبلور يافته است. اين مورد براي كشوري همچون ايران كه به شدت به آب هاي حاصل از بارش هاي جوي نيازمند است مي‌تواند هشدار دهنده باشد و كشور را با بحران كمبود آب مواجه سازد.نتيجه‌گيري: نتايج تحقيق براي كليه ايستگاه‌هاي مورد بررسي، افزايش معني‌دار ميانگين متوسط دماي سالانه را نشان مي‌دهد. با اين حال روند خاصي براي وضعيت بارندگي مشاهده نشده است. افزايش در درجه حرارت به افزايش قابل توجه در ميزان تبخير و تعرق سالانه (هم‌اكنون نيز در بيشتر منطقه هاي ايران از نظر ميزان بارندگي سالانه بيشتر است) منجر خواهد شد.