تحليل آمايشي سازمان فضايي حاكم بر منابع آب دشت ميناب با رويكرد پويايي سيستم‌ها

سابقه و هدف: كمبود منابع آب شيرين و مديريت آن، به عنوان يكي از چالش هاي اصلي بسياري از كشورهاي گرم و خشك كه با كمبود منابع آب مواجه هستند مي باشد. لذا سياست گداري و رائه راهكارهايي با رويكرد آمايشي جهت مديريت و استفاده صحيح از منابع آب يكي از الزامات مديريت صحيح منابع آب مي باشد؛ در اين راستا مديريت تقاضاي منابع آب با رويكرد برنامه ريزي آمايش سرزمين يكي از مسائل بسيار مهم در بخش مديريت آب در سطح جهان به حساب مي آيد. هدف از اين مقاله تحليل و مطالعه سازمان فضايي حاكم بر دشت ميناب با استفاده از دانش پويايي سيستم ها است كه عوامل تاثيرگذار منفي بر منابع آب را شناسايي كرده و سياست هايي در راستاي مديريت تقاضاي منابع آب منطقه ارائه گرديده است.مواد و روش ها: در پژوهش حاضر مكانيزم سيستمي حاكم بر بخش هاي مهم متعامل با منابع آب دشت ميناب به مثابه سازمان فضايي حاكم بر منطقه با رويكرد پويايي سيستم ها در نظر گرفته شده است. در اين مقاله ابتدا با استفاده از  اصول دانش پويايي سيستم ها سه بخش اقتصادي، اجتماعي  و مكانيزم انتقال آب به هرمزگان با مطالعه داد ها و اطلاعات مشاهده اي منطقه و نيز مصاحبه حضوري با كارشناسان و مسئولين منطقه در قالب حلقه هاي علت و معلولي با نرم افزار Vensem ترسيم و عملكرد آن ها با نمودارهاي مرجع  كه بر اساس آمار و اطلاعات مشاهداتي با نرم افزار اكسل ترسيم شده است تصديق شده است. نتايج و بحث: دشت ميناب از مناطق گرم و خشك ايران  در استان هرمزگان است كه عدم مديريت تقاضاي منابع آب باعث شده است كه  با تقاضاي شديد آب و كمبود منابع آب سطحي و زيرزميني روبه رو باشد. به منظور كاهش وابستگي به فعاليت هاي كشاورزي پرآب و مديريت تقاضاي منابع آب،  مكانيزم سيستمي سازمان فضايي هر سه بخش اقتصادي به صورت مجزا ترسيم شد. در اين راستا زيرسيستم كشاورزي و جمعيتي هر كدام به طور  مجزا از دو حلقه تعادلي و تقويتي تشكيل شده اند.  در زيرسيستم كشاورزي، متغيرهاي اصلي مكانيزم از جمله شاخص خشكسالي، سطح زيركشت، ميزان منابع آب زيرزميني و ميزان برداشت در طول زمان مورد تحليل قرار كرفته است هم چنين در زير سيستم در جمعيتي جمعيت روستايي و شهري، ميزان تقاضاي آب شهري و شاغلان و بيكاران منطقه مورد تحليل قرار گرفت و تاثيرات مثبت و منفي هر كدام از متغيرها به صورت سيستمي بر ديگر متغيرها مورد مطالعه قرار گرفته است. سپس  اين زيرسيتم ها  به صورت جامع و در ارتياط با هم در قالب ك مكانيزم سيستمي سازمان فضايي حاكم بر منابع آب دشت ميناب  ترسيم شدند. در نهايت با مطالعه سيستمي سازمان فضايي منطقه سه سياست از درون مكانيزم سيستمي در جهت مديريت تقاضاي منابع آب منطقه استخراج گرديد.نتيجه گيري: با تحليل مكانيزم سيستمي حاكم بر سازمان فضايي دشت ميناب و استخراج سياست هاي مربوطه سه سياست به شرح ذيل ارائه شد؛ سياست تقويت  آبزي پروري مثل ميگو تا سطح زير كشت 5000 هكتار با ظرفيت توليد 30000 تن در سال در صورت مطالعه و سرمايه گذاري؛تقويت منطقه آزاد تجاري در آن منطقه تا سقف 100000 ميليون ريال (بر اساس سال پايه 1396) به دليل برخورداري از نواحي ساحلي و همسايگي با كشورهاي عربي؛ سياست بازچرخاني آب به ميزان 20 درصد فاضلاب شهري (به دليل رشد جمعيت 20 درصدي در سال) و افزايش تقاضاي آب شهري و فقدان زيرساخت هاي فاضلاب شهري در جهت مديريت تقاضاي منابع آب منطقه.