بررسي اثر گرد و خاك بر رقابت بين لوبياچيتي رقم كوشا (Phaseolus vulgaris) و علف‌هاي‌هرز سلمه تره (Chenopodium album L.) و سوروف (Echinochloa crusgalli (L.) P. Beauv.)

سابقه و هدف: گرد و خاك يك آلاينده جوي است كه به عنوان يكي از عمده‌ترين مشكل هاي محيطي در نواحي مختلف جهان به شمار مي‌رود. اين پديده بويژه در بخش‌هاي كشاورزي، سلامت و حمل و نقل مشكل‌ساز مي باشد. پديده گرد و خاك سالانه سبب مشكل هاي زيادي براي كشاورزي و سلامت انسان در ايران مي‌شود به طوري كه پرداختن به پيامدهاي منفي اين پديده بايد به طور ضروري مورد توجه قرار گيرد. از اين رو، اين آزمايش با هدف كمي سازي اثر گرد و خاك بر عملكرد و رشد لوبيا چيتي رقم كوشا و علف‌هاي هرز سلمه تره و سوروف و رقابت آن ها انجام شد. مواد و روش ها: اين آزمايش در قالب طرح سري‌هاي جانشيني، به صورت فاكتوريل بر پايه طرح كاملا تصادفي با سه تكرار در گلخانه دانشكده‌ي كشاورزي دانشگاه ايلام از ماه آبان تا اسفند سال 1396 انجام شد. تيمارهاي آزمايشي شامل تيمار گرد و خاك به صورت مصنوعي و بدون گرد و خاك، دو نوع علف ‌هرز باريك برگ (سوروف) و پهن‌برگ (سلمه تره) و پنج نسبت تراكمي لوبيا و علف هرز با روش جايگزيني با نسبت اختلاط (100 درصد لوبيا)، (75 درصد لوبيا + 25 درصد علف هرز)، (50 درصد لوبيا + 50 درصد علف هرز)، (25 درصد لوبيا + 75 درصد علف هرز) و (100 درصد علف هرز) بودند. در اين پژوهش سرعت فتوسنتز، محتوي كلروفيل a، b و كل، كارتنوئيد، عملكرد زيست توده گياه زراعي، عملكرد زيست توده علف هرز و صفات زايشي شامل تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه، عملكرد دانه لوبيا اندازه‌گيري شدند. نتايج و بحث: نتايج نشان داد كه سرعت فتوسنتز، كلروفيل a، كلروفيل b، كلروفيل كل، كارتنوئيد، تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه، زيست توده و عملكرد دانه لوبيا و همچنين زيست توده علف‌هاي هرز به طور معني‌داري تحت تأثير تيمار گرد و خاك قرار مي گيرند به طوري كه اثرهاي متقابل بين تيمار گرد و خاك، نوع علف هرز و نسبت‌هاي تراكمي بين لوبيا و علف‌هاي هرز براي تمام صفات اندازه‌ گيري شده، اختلاف معني‌داري از نظر آماري نشان داد. همچنين با افزايش نسبت تراكمي علف‌هاي هرز صفات لوبيا هم بيشتر تحت تأثير علف‌هاي هرز قرار گرفته و اين اثرها با اعمال تيمار گرد و خاك نيز تشديد گرديد. گرد وخاك به طور متوسط سبب 39/7% كاهش عملكرد و 52/8% زيست توده لوبيا شد. عملكرد لوبيا در نسبت تراكمي 50% در حالت رقابت با سلمه تره و در شرايط بدون گرد و خاك و با آن به ترتيب 7/8 و 4/7 گرم در بوته بود در حالي كه ميزان هاي ياد شده در حالت رقابت با سوروف به ترتيب 16/9 و 8/4 گرم در بوته بود. از طرفي ديگر نتايج نشان داد كه سوروف به عنوان علف‌هرز باريك برگ كمتر از سلمه تره به عنوان علف‌هرز پهن‌برگ تحت تأثير پديده گرد و خاك قرار مي‌گيرد به طوري كه كاهش زيست توده به دليل گرد و خاك در سلمه تره و سوروف به ترتيب 10/6 و 7/1% درصد درمقايسه با تيمارهاي بدون گرد و خاك بود. به طور كلي لوبيا بيشتر ازعلف‌هاي هرز تحت تأثير پديده گرد و خاك مي گيرد. نتيجه گيري: رشد و عملكرد لوبيا به نحو معني‌داري تحت تأثير رقابت علف‌هاي هرز قرار گرفته و نيز اثر رقابتي علف هرز سلمه‌تره بيشتر از سوروف بوده است. همچنين پديده گرد و خاك به طور معني‌داري رشد لوبيا و علف‌هاي هرز سلمه تره و سورف را تحت تأثير قرار مي دهد ولي اثر آن روي علف هرز سلمه تره بيشتر از سوروف بوده است. دليل آن ممكن است مربوط به مورفولوژي گياه بوده باشد، به طوري كه لوبيا و سلمه تره با دارا بودن برگ‌هاي پهن‌تر نسبت به سوروف ميزان گرد و خاك بيشتري دريافت كرده باشند. بنابراين پديده گرد و خاك سبب كاهش رشد و عملكرد گياه زراعي شده و همچنين تعادل رقابتي بين گياه زراعي و علف‌هاي هرز را نيز تحت تأثير قرار دهد.