تبيين ريخت‌شناسانه ويژگي سهل ممتنع در حكايت‌هاي گلستان سعدي

نقدهاي كلاسيك، ويژگي سبكي سهل ممتنع را در حكايت‌هاي سعدي از رهگذر تحليل‌هاي بلاغي توجيه مي‌كردند؛ امّا با رويكردهاي نوين نقد ادبي نيز مي‌توان تبيين‌هاي ديگري از آن ارائه داد. در مقاله حاضر، با استفاده از روش ريخت‌شناسي پراپ، توصيف بلاغي سبكي سهل ممتنع را از نظرگاه ساخت‌گرايانه، تحليل و تبيين كرده‌ايم. نتيجه تحليل داده‌ها نشان مي‌دهد حكايت‌ها اغلب بيش از دو يا سه شخصيت ندارند و از ساختاري بسيار ساده برخوردارند؛ امّا وجود يك پيرنگ معنادار در ساختار متن كلي گلستان، اين ‌داستان‌هاي مجزّا را به‌صورت اجزاي يك ساخت كلان معنادار مي‌سازد. كوتاهي اغلب اين حكايت‌ها از تداوم خويشكاري‌ها و كنش‌ها مي‌كاهد و غياب خويشكاري‌هاي چالشي و ناظر به حل مسئله، ساختار حكايت‌ها را ساده كرده است. افزون بر اين، تناسب بسامد شخصيت‌ها، خويشكاري‌ها و صحنه‌هاي آغازين، در فراسوي حكايت‌هاي منفرد، انسجام سراسري را در ساحت كلّي متن گلستان به نحو پيچيده و غيرمستقيم فراهم آورده است. اين‌گونه سعدي توانسته است سويه‌اي ديگر و عميق‌تر از بلاغت به معناي هنر چگونه گفتن را به نمايش بگذارد. از تلفيق وجه صوري و ساده حكايت‌ها با ساختار تنيده و معنادار متن كلان، جلوه ريخت‌شناسانه و ساختاري وصف سهل ممتنع در متن گلستان آشكار مي‌شود.