سنجش انتقادي داستان «رستم و شغاد» (بر مبناي سه چاپ از شاهنامه)

در فرهنگ ايران، شاهنامه از ارجمندترين آثار است و همواره مورد توجه همه طبقات مردم بوده است. كاتبان و نسخه نويسان بسياري به استنساخ آن پرداخته اند و از اين راه دستنويس هاي متعددي از آن به وجود آمده است. اختلافات و تفاوت‌هاي بسيار در ضبط ابيات، مصراع ها، تعبيرات و كلمات، ميان اين دستنويس ها و به تبع آنها ميان چاپ هاي متعدد شاهنامه راه يافته است. در زمينۀ بررسي چاپ هاي شاهنامه، مينوي، نوشين، ديويس، خطيبي و آيدنلو پژوهش هايي انجام داده اند، امّا در باب اختلاف چاپ ها و دستنويس هاي داستان رستم و شغاد كه از داستان‌هاي مهم و برجسته بخش پهلواني شاهنامه است، تاكنون پژوهش مستقلي انجام نشده است. با توجه به اهميت موضوع، نويسندگان جستار حاضر، با هدف بررسي اختلافات ميان چاپ ها و گاهي نسخه هاي شاهنامه در داستان رستم و شغاد، سه چاپ خالقي مطلق، مسكو و ژول مول را مبناي كار قرار داده اند و با روشي سنجشي تحليلي، به استخراج، طبقه بندي، تحليل و سرانجام تلاش براي يافتن منشأ و علت اختلافات پرداختهاند. برآيند تحقيق آنكه: ابيات افزوده شده به اين داستان (يازده بيت)، عمدتاً با انگيزه كامل كردن ساختار يا شخصيت‌پردازي داستان و يا افزودن بار معنايي و عاطفي آن از سوي كاتب صورت گرفته است. اين افزودگي‌ها را عمدتاً با بهره‌گيري از قاعده «اصالت ضبط مختصر» مي‌توان تشخيص داد؛ و در دخل و تصرفات آوايي و واژگاني نيز گرچه علل مختلفي مي‌توان يافت؛ سبب اصلي، ساده كردن متن و آوردن آن به محدوده درك و فهم مخاطب بوده است؛ اين گونه دخل و تصرف‌ها را عمدتاً مي‌توان بر اساس قاعده «ارجحيت ضبط دشوارتر» مشخص ساخت. به هر روي، عدم رعايت امانت از سوي كاتبان مسبب همه دخل و تصرف‌هاست. نتايج فوق، تنها مربوط و محدود به همين داستان است و در ديگر بخش‌هاي شاهنامه، يقيناً دلايل و عوامل ديگري براي دخل و تصرف‌ها مي‌توان يافت.