تحليل گفتماني ادبيات متعهد و اجتماعي با تكيه بر نظرگاه «اخوان ‌ثالث»

تحليل گفتمان به عنوان رويكردي زبـان‌شناسـي از علـوم اجتمـاعي بـه بررسـي چگونگي پيوند آثار اديبان با محيط اجتماعي و تأثير اين محيط بر روش و اسلوب آنها مي‌پردازد. گفتمان ادبيات متعهد و اجتماعي از گفتمان‌هاي شناخته شده در حوزه ادب معاصر است كه در اين مقاله با استفاده از نظريه هاي لاكلا و موفه به تحليل و بررسي علل شكل‌گيري و رويكرد «اخوان» در دفاع از اين گفتمان مي‌پردازيم. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه گره‌خوردگي و پيوند ادبيات و جامعه باعث مي‌شود كه اخوان به عنوان سوژه تحت‌تأثير كاركردهاي گفتماني زباني و غير زباني و قدرت پشت گفتماني ناشي از رويدادهاي اجتماعي، فرهنگي و سياسي در بستر تاريخي مورد نظر، در موقعيت‌سوژگي قرار گيرد و با ايجاد بحران و ساختارشكني در گفتمان‌هاي رقيب (موج نو، رمانتيك فردي و ادبيات فرم‌گرا) و درك دال‌هاي خالي گفتمان‌ها‌ي غير خودي (توجه و تعهد ادبيات به مردم و جامعه) به تثبيت نظام گفتماني خود بپردازد. وي در نظام معنايي گفتمان خودي، جامعه و نيازهاي آن را (متغير مستقل) اعم از هنر و ادبيات (متغير وابسته) مي‌داند و با تأكيد بر دال مركزي گفتمان خودي، ديگر دال هاي شناور (هنر، هنرمند، غزل، شعر و شاعر) را تعريف مي‌كند و با استفاده از راهبردهاي حاشيه‌راني، برجسته‌سازي و غيريت‌سازي سعي دارد تا گفتمان خودي را تقويت و گفتمان‌هاي غير خودي را تضعيف كند.