تحليل گفتماني نحوه قرارگيري بدن فتحعلي‌شاه و بدن ناصرالدين‌شاه در سپهرِ نشانه‌اي قاجار

Discourse Analysis of the Position of Fath-Ali Shah and Naser al-Din Shah’s Bodies in Qajar Semiosphere

نقاشي قاجار در دوره متلاطم و آشفته تشكل انقلاب‌هاي سياسي، اجتماعي و تاريخي در مواجهه با هنر و فرهنگ غرب، از عناصر كهنه و نو عبور كرده و در گستره مفاهيمي چالش‌برانگيز و تازه ساكن مي‌شود. يكي از اين مفاهيم، كاركرد بدن است كه در برخورد با "نَه- ‌فرهنگ"، همچون يك نظام نشانه‌اي قدرتمند در نقاشي قاجار و در جهت توليد معنا عمل مي‌كند. "نَه- فرهنگ"، يكي از اصطلاحات كاربردي و اساسي در رويكرد نشانه‌شناسي‌ فرهنگي يوري لوتمان است كه در برابر فرهنگ قرار مي‌گيرد. محوري‌ترين مفهوم نزد لوتمان، سپهرِ نشانه‌اي آغشته با فضايي دوگانه است؛ به‌گونه‌اي‌ كه از تقابل مفاهيم دوتايي در اين فضا، معنا زاييده مي‌شود. از اين‌رو، اين پژوهش در نظر دارد تا با هدف بهره‌گيري از "تَن- نشانه‌ها" در رويكرد نشانه‌شناسي فرهنگي لوتمان، به بررسي و مقايسه نوع كاركرد و جايگاه تصوير بدن فتحعلي‌شاه و ناصرالدين‌شاه در تقابل با "نَه- فرهنگ" بپردازد. مسئله‌اي كه هدف اين مقاله را در بر مي‌گيرد، بر اين مبنا است كه نحوه نمايش بدن هر دو پادشاه به‌مثابه تنِ خود درون فرهنگ در مواجهه با تنِ ديگري درون "نَه- فرهنگ" چگونه تبيين مي‌شود. روند بررسي اين رويارويي، با استفاده از روش تطبيقي- تحليلي انجام مي‌گيرد. نتيجه تحليل گوياي اين است كه تنِ فرهنگي هر دو پادشاه در نظام گفتماني سپهرِ نشانه‌اي در مواجهه با "نَه- فرهنگ"، از جايگاه نابرابري نسبت به يكديگر برخوردار هستند. تصوير تن ناصرالدين‌شاه پيوسته به‌ سوي تنِ ديگري درون "نَه- فرهنگ" نمايان شده و در ديالكتيك تن خود/تن ديگري، "تن- نزديك" به‌شمار مي‌آيد؛ علي‌رغم فتحعلي‌شاه كه از آن دوري مي‌گزيند. در نتيجه با نفوذ "نَه- فرهنگ"، تصوير تن ناصرالدين‌شاه بيش از تن فتحعلي‌شاه در معرض تغيير و استحاله قرار گرفته و تنِ فرهنگي شاه به‌تدريج كم‌رنگ مي‌شود.

During the turbulent period of forming political, social, and historical revolutions in the face of western art and culture, Qajar painting goes through old and new elements, and settles in a wide range of challenging and new concepts. One of these concepts is the functioning of the body which acts as a powerful semiotic system in Qajar painting and in the direction of producing meaning, in dealing with "non-culture". Non-culture is one of the basic and practical terms in Yuri Lutmanchr('39')s cultural semiotic approach, which is opposed to culture. For Lutman, the most central concept is the semiosphere with the dual space: in such a way that the meaning is produced from the opposition of the dual concepts in this space. Therefore, this research aims to examine and compare the type of function and position of Fath-Ali Shah and Naser al-Din Shahchr('39')s bodies in opposition to "Non-culture", with the purpose of using "body-signs" in Lutmanchr('39')s cultural semiotics approach. The purpose of this study is explaining how both kingschr('39') bodies are portrayed as their own bodies in the culture, in the face of another body within the "non-culture". This study is carried out through comparative-analytical method. The result of the analysis indicates that the cultural bodies of both kings in the discourse system of semiospheres in the face of "non-culture" have unequal status towards each other. The image of Naser al-Din Shah is constantly appearing towards another body within "non-culture", and in the dialectic of his own body/ another body, is considered as "close-body", despite Fath-Ali Shah who avoids it. As a result, with the influence of "non-culture", the image of Naser al-Din Shah is more exposed to change and transformation than Fath-Ali Shah, and the cultural body of king gradually fades.