مرزبندي توحيدانگاري با تثنيه انگاري در ديدگاه آقاعلي مدرس

توحيدمحوري و توحيد‌باوري عيار ناب بينش اسلامي است. آقاعلي مدرس طهراني در اهتمام به توحيدنگاري جايگاه ويژه دارد و مهارت فني خود را در آثار پراثر خود در «رساله في‌التوحيد» و «بدايع‌الحكم» به‌ويژه در پاسخ به پرسش دوم آن، كه ناظر به توحيد شخصي وجود است، نشان داده‌است. هرچه حكيم در پاسخ تفصيل داده، بيشتر مورد سوء‌برداشت و پژواك وارون برخي مقالات قرار گرفته است. بازخواني نظريه آقاعلي مدرس در مسئله وحدت شخصي وجود و واكاوي ادعاهاي مقاله «نظريۀ وحدت شخصي وجود در انديشۀ ابوالحسن طباطبايي جلوه و آقاعلي مدرس طهراني» ثابت مي‌كند اين مقاله در مقام گردآوري و داوري نسبت به ديدگاه حكيم طهران، دچار اشتباهات بنيادين ‌است. اين مقاله با تحويل‌نگري به دو اصل بنيادين اصالت وجود و تشكيك وجود و تقطيع عبارات و برداشت دلخواه از آنها در حكمت متعاليه مصمم است اثبات كند آقاعلي مدرس وحدت شخصي وجود را به كلي نفي كرده است. عمده نواقص روشي و محتوايي مقاله عبارت است از: عدم توجه به اصل «گذر از بدايات به نهايات» در حكمت متعاليه، به ويژه در گذر از تشكيك در مراتب به تشكيك در مظاهر و از تشكيك خاص به تشكيك خاص‌الخاص و فراتر به تشكيك اخص، نيز عدم توجه به گذر از عليت مرسوم به تطور و تبيين مبسوط در جمع بينونت وصفي با بينونت عزلي و غفلت از تأكيد حكيم بر آموزه ظهور و بطون وجود و رابطه ظاهر و مظهر و از همه پر نمودتر ناديده گرفتن استفاده مكرر از واژگان و ادبيات قائلان به وحدت وجود در بيان مراتب توحيد از توحيد عامي تا توحيد خاصي و خاص‌الخاصي و اخص‌الخاصي. همه اين روند گوياي برداشت‌هاي اشتباه و شتاب‌زده‌ مقاله پيش‌گفته است كه ايجاب مي‌نمايد براي شبهه‌زدايي، ديدگاه توحيدي اين حكيم متعالي را با استناد مستقيم به عبارات صريح وي واكاوي كرد.