جايگاه حديث در تاريخ‌نگاري هنر دوره اسلامي؛ موانع و محدوديت‌ها

Ḥadīth in Islamic period art historiography: obstacles and restrictions

حديث، پس از قرآن، مهمترين منبع شناخت دين اسلام شمرده مي‌شود. از اين‌رو مطالعه احاديث براي شناخت آموزه‌هاي اسلام در مقوله‌ زيبايي، هنر و بازشناسي وضعيت هنر در روزگار نخستين اسلامي ضروري است. با اين همه، در پژوهش‌هاي حوزه هنر كمتر به حديث توجه مي‌شود. براي استفاده مطلوب از احاديث ابتدا بايد به محدوديت‌ها و موانعي كه پيشِ روي پژوهشگر هنر است توجه كرد. پرسش اصلي مقاله اين است كه پژوهشگر تاريخ هنر دوره اسلامي براي استفاده از احاديث با چه موانع و محدويت‌هايي روبرو است؟ در اين بررسي نشان داده شد كه تاريخ‌نگار هنر دوره اسلامي به سبب تفاوت افق معاصر با افق بيان و تدوين احاديث و اقتضائات متفاوت اين دو جهان، مسئله تاريخ‌گذاري و اعتبارسنجي احاديث مرتبط با هنر، مسئله فهم واژگان مرتبط با هنر در زمينه سده‌هاي نخستين اسلامي و تفاوت زبان تصوير با زبان نوشتار و تأثير آن بر استفاده از احاديث در بازسازي جهان هنريِ سده‌هاي نخستين اسلامي با مشكلات و موانع جدي روبرو است. از اين رو پژوهشگر هنر دوره اسلامي بايستي با آگاهي از محدويت‌هاي پيش‌رو به سراغ احاديث برود تا به برداشت‌ها و تحليل‌هاي اشتباه و سطحي دچار نشود.

Ḥadīth is considering as the most important source to know the religion of Islam after the Quran. Therefore, studying Ḥadīths is necessary to know Islam teachings in respect of beauty, art and recognizing art condition in the early Islamic period. However, little attention is paid to Ḥadīth in art studies. For having the most out of Ḥadīths, obstacles and restrictions confronting the art researcher should be considered first. The main question of the article is that what are the obstacles and restrictions confronting the Islamic art history researcher for using Ḥadīths? In this study, it was indicated that Islamic art historiographer confronts serious problems and obstacles due to differences between the contemporary horizon and the horizon of Hadiths expression and compilation and different requirements of these two worlds, the issue of dating and validity assessment of Ḥadīths regarding art, the issue of understanding vocabulary regarding art in the first centuries of Islam, and visual language differences with written language and its influence on using Ḥadīths in the reconstruction of early Islamic centuries artistic world. Thus, the Islamic art researcher should go to Ḥadīths with the knowledge of leading restrictions not to have misconceptions and superficial analysis.