جايگاه و زمانه ملامحمدكاظم هزارجريبي در تاريخ علوم عقلي؛ با تاكيد بر محتويات نسخ خطي پيرامون خداشناسي

The Place and Time of Mulla Muhammad Kazim Hezarjaribi in the History of Intellectual Science; Emphasizing on the Contents of Manuscript Theology

يكي از انديشمندان مذهبي شيعه كه جايگاه علميش كمتر مورد بررسي قرار گرفته، ملامحمدكاظم هزارجريبي استرآبادي (متوفاي 1236 قمري) است. او از دانشمندان شيعي اواخر دوره زنديه و اوايل قاجار است كه در زمينه هاي گوناگون الهيات، بويژه اعتقادات، تلاشهاي متعدد علمي انجام داده است. آثار هزارجريبي منتشر نشده اند اما نسخه هاي خطي بسياري به زبان فارسي و عربي از وي باقي مانده است. تاليفات، تصنيفات و ترجمه هاي هزارجريبي، در نشر و بسط فرهنگ شيعي و تعقل ورزي تاثير بسزايي داشته است. او در آثارش به اين نكته توجه ميكرد كه نوشتارش بايد مورد استفاده عموم طالبان الهيات قرار بگيرد و بهمين دليل، غالب آثارش به فارسي است. اين نوشتار در گردآوري اطلاعات با استفاده از منابع كتابخانه يي بويژه تصحيح انتقادي نسخ خطي و در پردازش اطلاعات با روش توصيفي تحليلي، به پاسخ اين پرسش ميپردازد كه مهمترين بحثهاي هزارجريبي درباره خداشناسي كدامند؟ بعنوان يافته هاي تحقيق ميتوان به اين نكات اشاره نمود: او فطري بودن خداشناسي را ميپذيرد ولي مخالف فطري بودن دين اسلام است. وي براي اثبات وجود خدا از دلايل متنوعي مانند برهان امكان و وجوب، برهان نظم و برهان فطرت استفاده كرده است. همچنين براي حل برخي شبهات در خداشناسي تلاش كرده تا معناشناسي درستي از برخي صفات الهي مانند اراده، عدالت و حكمت ارايه دهد.

One of the least studied Shiite religious scholars is Mulla Mohammad Kazim Hazarjaribi Esterabadi. He has made numerous scholarly endeavors in various theological fields, especially the doctrines contained in his manuscript. He noted in his writings that his writing should be widely used by the Taliban in theology, and that is why his writings were in Farsi. This paper addresses the question of what are the most important millennial debates on theology by using descriptive-analytical methods and using library resources, especially manuscripts. As a result of the research, it can be pointed out that he accepted the innate theology of nature but opposed the innate nature of Islam. He used convincing evidence such as the possibility of necessity, the order of nature, and the argument of nature, to prove the existence of God. Also, in order to resolve some doubts in theology, he applied the semantics correctly to some divine attributes such as will, justice, and wisdom.