بازسازي روايت فتح ايران در دوره خلافت ابوبكر در آثار مورخين قرن سوم هجري

Remaking the Narrative of the Conquest of Iran in Abū Bakr’s Caliphate in the Works of Historians of Third Century AH

مراحل اوليۀ فتوح، تأثير فراواني بر ادوار بعدي حكومت اسلامي داشت. اين امر زمينۀ توجه مسلمانان به فتوحات را فراهم آورد كه يكي از نتايج آن ذكر اخبار فتوح در متون تاريخي بود. به‌دليل نزديكي زماني، طرح فتوح ايران در كتب برخي از مورخان قرن سوم همانند ا‌بن‌‌خياط، بلاذري، دينوري و يعقوبي اهميتي ويژه دارد. در اين نگاشته‌ها، روايات مشابه و متفاوت فراواني خاصه دربارۀ فتوحِ دورۀ خليفۀ اول وجود دارد. براين‌اساس، شيوۀ مورخان سدۀ سوم هجري در بازسازي روايت فتوح ايران و ارتباط آن با فضاي كلي فرهنگي‌سياسي در دورۀ خلافت ابوبكر مسئلۀ پژوهش حاضر است. از نتايج اين پژوهش توصيفي‌تحليلي اين است كه بسياري از اين مورخان با پذيرش فرهنگ اسلامي حاكم كوشش كردند فتوح ايران در دورۀ خليفۀ اول را در زنجيرۀ تاريخ مقدس امت و خلافت اسلامي جاي دهند؛ اما دلبستگي‌‌هاي مكاني و جايگاه اجتماعي هر يك از اين مورخان دغدغه‌‌هاي ويژه‌اي در زمينۀ تفاخرطلبي قومي و رقابت‌‌هاي محلي و منطقه‌‌اي براي آنها ايجاد كرد؛ ازاين‌‌رو به تفاوت‌‌هايي در شرح جزئيات روايت فتوح اين دوره منجر شد.

The early phases of conquest had a significant impact on the following centuries of the Islamic government. This impact made Muslims pay attention to the conquests. One result was integrating conquest news into historical writings. Because of temporal proximity, the narration of conquests of Iran in third-century historians' books such as Ibn Khayyat, Balādhurī, Dīnawarī, Yaqubi becomes importance. There are various similar and different narratives in these books, especially on the first caliph's conquests. Therefore, the study focuses on the methods that historians of the third century AH used for remaking the narratives of Iran's conquests and its relationship with the historical and political status of Abū Bakr's caliphate. The descriptive-analytical study showed that accepting the dominant Islamic culture, many of the historians tried to make Iran's conquest in line with the saint history of the Islamic Caliphate. However, their place attachment and social status pushed them towards specific considerations on ethnic pride and local and regional rivalries. They resulted in differences in describing details of the conquest narratives.