جستاري در باستان شناسي قلعه سام سيستان (مطالعه معماري، گاهنگاري نسبي، بررسي ماهيت واقعي و كاركرد و جايگاه سياسي)

فاقد عنوان لاتين

سيستان باستان سرزمين پهناور و آبادي بود كه از دوران هاي كهن به عنوان يكي از مهمترين ايالات ايران زمين محسوب مي‌شد. اين سرزمين از شمال سند و رود ارغنداب تا كوه‌هاي زاهدان داراي گستردگي مي‌باشد و بخش اصلي آن پهن دشتي مسطح و وسيعي است كه شامل سيستان و نهبندان در خاك ايران و ايالت‌هاي نيمروز، فراه و هلمند در خاك افغانستان مي‌باشد. در سرتاسر اين سرزمين بقايايي از شهرها و شهرك‌هاي باستاني به صورت مجموعه‌اي از خرابه‌ها، تپه‌ها و پشته‌هاي به هم پيوسته باقي‌مانده است كه هر يك بيانگر ويژگي‌هاي متفاوتي چه از نظر دوره زماني و موقعيت مكاني، چه از نظر كاركرد و چه از نظر ساختار معماري، مي‌باشند. يكي از اين محوطه‌هاي مهم قلعه سام است. اين محوطه واقع در مركز دشت سيستان يكي از شاخص‌ترين و بزرگترين محوطه‌هاي دوران تاريخي شرق كشور محسوب مي‌شود كه به رغم اهميت فراوان، تاكنون مطالعه و پژوهشي علمي آنگونه كه شايسته است در آن صورت نپذيرفته و پرسش‌هايي بنيادي همچون دوره‌ يا دوره‌هاي استقراري، ساختار معماري، هويت واقعي كه بيانگر جايگاه اين محوطه در نظام سياسي و اجتماعي دوران خود است، همچنان در پرده‌اي از ابهام باقي مانده است. بر اين اساس پژوهشي مبني بر بررسي جامع و كلي ميداني در اين محوطه صورت گرفته كه ضمن مطالعه شواهد معماري، به نمونه برداري سطحي جهت گاهنگاري نسبي بر مبناي مقايسه گونه شناختي پرداخته شد و در نهايت با تطبيق شواهد مادي با منابع تاريخي براساس رهيافت تاريخي كنكاشي پيرامون هويت واقعي اين محوطه صورت گرفت. نتايج به دست آمده نشان مي دهد كه قلعه سام بقايايي از يك قلعه- شهر تاريخي با فضاي محصور به وسعت بيش از 11 هكتار با پيوستگي پيراموني كه وسعت آن را تا چند ده هكتار قابل شناسايي مي‌نمايد. اين محوطه با ساختار منظم و ذوزنقه‌اي شكل داراي پلاني هيپودام است و بقاياي ساختمان‌ها و بناهاي موجود در داخل آن حاكي از معماري منظم، با قاعده و هماهنگ مي‌باشد كه گواهي بر اصول شهرسازي هيپودام دارد. استقرار گسترده در قلعه سام از دوران سلوكي تا اوايل دوران ساساني ادامه يافته است و با توجه به درصد بسيار زياد سفال دوران اشكاني، مي‌توان بيان نمود دوره اصلي اين محوطه مربوط به اشكانيان است. به احتمال فراوان اين محوطه بقاياي شهر سلوكي- اشكاني اگرياسپي ذكر شده در متون يوناني است كه در دوران سلوكي و پس از آن در دوران اشكاني به عنوان كرسي حكومتي دشت سيستان بوده و نقش مركزيت را نسبت به محوطه‌هاي همدوره خود ايفا مي‌نموده است و در نهايت در اوايل دوره ساساني به دلايلي موقعيت سياسي خود را از دست داده است.

فاقد چكيده لاتين