كليدواژه :
مسجد جامع عتيق اصفهان , مسجد شاه اصفهان , نماز جمعه , اعتكاف , شاه عباس اول
چكيده فارسي :
شاه عباس اول مانند بسياري از پادشاهان ديگر، توجهي خاص به مساجد جامع داشت. وي پس از انتخاب اصفهان به پايتختي، سعي در مرمت بازار و مسجد قديم داشت كه با مخالفت زمين‌داران آن زمان مواجه شد. سپس، تصميم به احداث ميدان نقش جهان گرفت و مسجد جامع عباسي را به‌عنوان مسجد جامع جديد شهر، برپا ساخت. در اين مقاله، دو مؤلفه اصليِ مشخصه مساجد جامع، نماز جمعه و اعتكاف، مورد بررسي قرار گرفته‌اند و هدف مقاله، شناخت وضعيت مسجد جامع عتيق، به‌لحاظ اجتماعي و سياسي، پس از احداث مسجد شاه است. روش اين مقاله، تفسيري- تاريخي بوده و از منابع نوشتاري درجه اول و دوم براي حصول نتيجه استفاده شده است. نماز جمعه به كمك فتواي علماي برجسته شيعه در دوره صفويه احيا و اولين نماز، در مسجد جامع عتيق اصفهان برگزار شد. شاه عباس، پس از اتمام ساخت مسجد شاه، نماز جمعه را از جامع عتيق به مسجد شاه منتقل كرد و اين مسجد در دوره‌هاي پس از او نيز محل اصلي اقامه نماز جمعه شد. بحث بر سر جواز برگزاري اعتكاف نيز در همين دوره، موجب كشمكش بسياري ميان فقها بود. علماي هم‌عصر شاه عباس درباره اعتكاف فتواهايي صادر كردند كه به موجب آن، در مساجد ديگري چون مسجد شيخ لطف‌الله، مراسم اعتكاف برگزار مي‌شد. به اين سبب، اعتكاف نيز در انحصار مسجد جامع عتيق نماند. شاه عباس اول با انگيزه اقتصادي و تلاش براي رونق بخشيدن به كانون جديد خود در شهر اصفهان، ميدان نقش جهان و مسجد شاه را برپا ساخت و براي مقابله با رقباي اين كانون، ميدان كهنه و مسجد جامع عتيق، كوشيد. نتيجه اين كوشش او آن بود كه مسجد جامع عتيق در سايه مسجد شاه قرار گرفت و فعاليت‌هاي مذهبي، سياسي و اجتماعي مخصوص مساجد جامع مانند؛ نماز جمعه و اعتكاف، از اين مسجد به جامع عباسي انتقال يافتند.
چكيده لاتين :
Abbas I, like many other Iranian kings, devoted special attention to the Jame Mosques.
Following Isfahan’s election as his capital, he was trying to renovate the Bazaar and
the old mosque, which was faced by the opposition of landowners at the time. Then he
decided to build the Naghsh-e Jahan square and set up the Jame Abbasi as a new Jame
Mosque in the city. In this paper, the two main components of the Jame mosques have
been investigated, Friday prayers and e’tekāf, and its aim is to recognize the status of
Atigh Jame Mosque, socially and politically, after establishing Shah Mosque. The method
of this paper is historical-interpretative and uses the primary and secondary sources to
achieve the result. Friday prayers were revived with the help of prominent Shiite jurists
in the Safavid period and the first prayer was held in Atigh Jame Mosque. Abbas I, after
completing Shah Mosque, delivered Friday prayers to this mosque, and the mosque
was also the main venue for Friday prayers in the next periods. In the same period, the
discussion of withdrawal of e’tekāf also caused many quarrels among the jurists. The
contemporary jurists of Shah Abbas issued fatwas, about e’tekāf, that let it held in other
mosques like Shaikh Lotfollah Mosque. For this reason, it was not confined to Atigh Jame
Mosque. Shah Abbas set up an economic stimulus, Naghsh-e Jahan Square and Shah
Mosque, and tried to boost this new focus in Isfahan to counter the rivals, the Old Square
and Atigh Jame Mosque. The result was that Atigh Jame Mosque was overshadowed by
Shah Mosque, and specific religious, political and social activities of Jameh Mosque, such
as Friday prayers and e’tekāf, were comprehensively conveyed to Jame Abbasi Mosque.
