بازنمايي فرهنگ شفاهي تهران قديم در «بوف كور» صادق هدايت

بخشي از فضاي مناقشه‎برانگيز و تأويل‎پذير بوف كور را مي‎توان در تصاويري بازجست كه به فرهنگ شفاهي تهران سده‎ي سيزدهم اشاره دارد. به مردماني قصه‎پرداز كه اينك خود بخشي از قصه‎ها شده‎اند. حكايات بازمانده از اين مردمان به اندازه‎اي به شخصيت‎ها و حوادث بوف كور نزديك است كه اين گمان را ايجاد مي‎كند: «شايد هدايت در نوشتن بوف كور از آن‎ها بهره جسته باشد.» اين تصاوير را به طور خلاصه مي‎توان در موضوعات زير دسته‎بندي كرد: جغد ساعت،حكيم‎باشي يا قلمدان‎ساز انبار ارگ،بي‎بي‎خانم و حكيم‎باشي،سرنوشت يك بيمار در حال احتضار، سمساري حسين گدا و شرابخانه‎ي اعتضادالسلطنه، مهديعلي‎خان مردي از بنارس، كليساي طاطاووس، تصنيف رايج «حالا نخوريم كي خوريم؟»،وكلاي بقال و چقال مجلس، جوانمرد قصاب، آبگوشت آدم، محاكمه‎ي محمدباقر گلپايگاني،آب‎بازي روز سيزده و عمارت سرخه‎حصار. بازخواني اين عناصر مي‎تواند بوف كور را به يك اثر اتوبيوگرافيك تاريخي با محوريت تهران صفوي ـ قاجاري نزديك كند. اين پژوهش در نظر دارد با تكيه بر مطالعات تطبيقي به روش كتابخانه‎اي به اين پرسش پاسخ گويد كه سهم بوف كور از اين تصاوير، حكايات و فرهنگ شفاهي تا چه اندازه است؟ و آيا ايماژهاي دگرگونه‎ي بوف كور تباري داستاني دارند يا پاره نقوشي از گليم تكه‎تكه‎شده‎ي تهران هستند كه در اين اثر فرصت تجلي يافته‎اند؟ نويسنده معتقد است كه با انگاره‎هاي مردم‎شناسي كه نزد هدايت به امانت سپرده شده، بعيد نيست كه ساختار بوف كور بر پايه‎ي بخشي از اين انگاره‎ها پي‎ريزي شده باشد؛ تهراني كه هدايت در آن زيسته و بدون شك با فرهنگ شفاهي مردمان آن آشنايي داشته است.