تحليل پراكنده‌رويي شهري با استفاده از فن تحليل عاملي موردپژوهي: نواحي شهر قزوين

Analaysing urban sprawl Using Factor Analysis Technique (ACase Study of Qazvin City Districts)

از زمان انقلاب صنعتي به اين سو با افزايش كيفيت زندگي در شهرها، مردم بسياري از روستاها مهاجرت كرده و به شهرها پيوسته‌اند. اين هجوم جمعيت به شهرها اثرات فراواني بر زندگي شهري داشته است. يكي از اين اثرات پراكنده‌رويي شهري است كه به طور كلي به گسترش افقي و چندپاره شهرها ناشي از تمايل شهروندان براي خروج از ناحيه مركزي شهر و اسكان در حومه اطلاق مي‌شود. مقاله حاضر به تحليل پديده پراكنده‌رويي در نواحي شهر قزوين مي‌پردازد. در اين راه ابتدا مباني نظري مرتبط با اين پديده در سه دسته «تعاريف پراكنده‌رويي»، «دلايل وقوع پراكنده‌رويي» و «نتايج و مظاهر پراكنده‌رويي» ارائه مي‌شوند. سپس با مرور متون نظري ، شاخص‌هاي مختلف براي سنجش اين پديده معرفي شده و 13 شاخص منتخب استخراج مي‌گردند. سپس داده‌هاي مرتبط با هر يك از شاخص‌ها با استفاده از سرشماري سال 1390 و سيستم اطلاعات جغرافيايي (gis) استخراج مي‌شوند. سپس با استفاده از تحليل عامليِ داده‌ها به كمك نرم‌افزار spss، شاخص‌ها در ذيل چهار عامل (تراكم، پيكربندي، كاربري، دسترسي) قرار گرفتند كه در تناسب كامل با مباني نظري است. هر يك از اين عوامل به ترتيب 27.8، 21.6، 11.3 و 9.5 درصد از واريانس پديده پراكنده‌رويي را تبيين مي‌كنند. بر اين اساس مشخص مي‌شود كه «شاخص شكل» و «بعد فركتال» به عنوان شاخص‌هاي جديد معرفي‌شده براي سنجش پراكنده‌رويي، به ميزان بالايي بر پراكنده‌رويي اثرگذار هستند. نتايج همچنين نشان مي‌دهند كه نواحي 4 5، 7، 11 و 12 داراي بيشترين پراكنده‌رويي و نواحي 17، 28، 38 و 39 داراي كمترين پراكنده‌رويي هستند.

Since the industrial revolution, with the increase quality of life in the cities many people migrated from villages to cities. This influx of populations into cities has had a great impact on urban life. One of these scattered effects is horizontal growth accompanied leapfrogged extension of city boundaries caused by citizen's will to leave central urban areas and live in urban countryside. This article analyses urban sprawl phenomenon in Qazvin city districts. For this, literature review is made by categorizing in three classes: "sprawl definition", "causes of sprawl" and "results and manifestations of sprawl". Then, 13 indicators are chosen among others in literature for measuring urban sprawl in Qazvin districts and corresponding data to all of the indicators are gathered from natinal census of 2011 and Geographic Information System (GIS). Then, factor analysis technique is implemented by SPSS software and the indicators are attributed to four factors called density, configuration, land-use and accessibility, the results which are totally consistent with literature. These factors explain the variance of urban sprawl by 27.8, 21.6, 11.3 and 9.5 percent respectively. It is shown that "shape index" and "fractal dimension" as new indicators for measuring urban sprawl are significantly related to this phenomenon. Results also show that districts 4, 5, 7, 11 and 12 are the most sprawled and districts 17, 28, 38 and 39 are the least sprawled districts in Qazvin.