بررسي روند تغييرات دمايي و اثرات آن بر طول دوره پر شدن دانه و پتانسيل عملكرد گندم (Triticum aestivum L.) در مناطق مختلف ايران در طي يك دوره 20 ساله (91-1371

ميانگين دماي سطحي زمين در طي 30 سال گذشته در طي هر دهه 0.2 درجه سانتي‌گراد افزايش داشته است. ايران نيز از اين گرمايش جهاني به دور نبوده و اثرات آن در نقاط مختلف كشور مشهود مي‌باشد. اين تغييرات دما اثرات زيادي بر دوره‌هاي رشدگياهان دارد و به‌ تبع آن توليد گياهان زراعي را نيز تحت تأثير قرار مي‌دهد. در اين پژوهش روند تغييرات دماي 18 شهر از چهار ناحيه اقليمي (خزري، گرم، معتدل و سردسير) در طي 20 سال گذشته (91 -1371) مورد مطالعه قرار گرفت و با استفاده از مدل شبيه‌سازي WOFOST مراحل گل‌دهي و رسيدگي گندم آبي (Triticum aestivum L.) در هر منطقه مشخص شد. سپس تغييرات مراحل گل‌دهي و رسيدگي و همچنين عملكرد گندم و رابطه آن‌ها با دما در هر ناحيه بررسي شد. نتايج نشان داد كه در طي سال‌هاي مورد مطالعه، در تمامي 18 شهر كشور، دماي ميانگين سالانه افزايش يافت كه در آن اردبيل بيشترين شدت افزايش دما (0.159 درجه سانتي‌گراد به‌ازاي هر سال) و پارس‌آباد مغان كمترين شدت افزايش دما (0.066 درجه سانتي‌گراد به‌ازاي هر سال) را نشان داد. واسنجي و تغييرات پارامترهاي مدل WOFOST بر اساس داده‌هاي واقعي و صحت‌سنجي مدل با RMSE% و آزمون شيب خط رگرسيون براي شهرهاي منتخب هر ناحيه اقليمي انجام شد. نتايج نشان داد كه اين مدل با دقت بالايي قادر به تخمين مراحل گل‌دهي و رسيدگي گندم بود. در مناطق گرم و مرطوب خزري افزايش دماي ميانگين سالانه، با شدت كمي طول دوره پر شدن و عملكرد دانه را افزايش داده كه احتمالاً به‌دليل اثرات تعديلي رطوبت هوا در اين مناطق بوده است. امّا در مناطق گرم و خشك جنوب و مركز ايران افزايش دما به‌تدريج با ايجاد تنش در دوره رسيدگي دانه منجر به كاهش طول دوره پر شدن دانه و كاهش عملكرد گندم شده است. در مناطق معتدل نيز با افزايش دما، كاهش طول دوره پر شدن و عملكرد دانه گندم مشهود بود. با افزايش دماي ميانگين سالانه در مناطق سردسير، طول دوره پر شدن دانه افزايش يافته كه دليل آن احتمالاً عدم برخورد ابتداي دوره زايشي با سرماي خسارت‌زا بوده است و قرار گرفتن دوره پر شدن دانه در محدوده دمايي مناسب در اين نواحي منجر به افزايش عملكرد شده است. ميانگين عملكرد پتانسيل گندم با در نظر گرفتن سهم شهرهاي مورد مطالعه از توليد كل كشور در طي يك دهه (81-1371) به‌ميزان 1.8% و در طي دو دهه ( 91 -1371) به‌ميزان 3.28 % كاهش داشته است.