مقايسه و مطالعۀ كان يشناسي گونۀ سفال نارنجي-قرمز با مغز تير هرنگ از دورۀ ايلام در استا نهاي خوزستان، چهار محال و بختياري و اصفهان

The Archaeo-Mineralogy Studying and Comparison of Orange-Red Pottery With Black Core of Elamite Era in Khuzestan, Chahrmahal va Bakhtiyari and Isfahan Provinces

گونه اي از سفال دوره ايلام به رنگ نارنجي و مغز خاكستري با مواد پركننده گياهي در بسياري از استقرارهاي ايلامي يافت شده؛ اما تاكنون كمتر برروي اين گونه سفالي مطالعه شده است. شايد يكي از دلايل آن درصد كمتر اين گونه سفالي نسبت به ساير گونه هاي شناخته شده در مراكز ايلامي فارس و خوزستان است. با اين وجود، اين گونه سفالي درحدود شمال مراكز ايلامي (مناطق شمالي استان هاي فارس و خوزستان) فراواني قابل توجهي دارد، ازجمله در استان هاي امروزي چهارمحال و بختياري و اصفهان اين موضوع كاملا مشهود است. در اين پژوهش سعي بر آن است تا با مطالعه كاني شناسي انجام شده برروي سفال هاي فوق، مشخص گردد كه سفال هاي يافت شده از استقرارهاي هم زمان با ادوار ايلام قديم و ميانه در استان هاي چهارمحال و بختياري و اصفهان با سفال هاي مشابه در خوزستان (به عنوان يكي از مراكز ايلامي) تنها ازنظر ظاهري و فرم شباهت دارند يا اين شباهت در بافت، كاني هاي تشكيل دهنده، منشاء و ميزان پخت نيز قابل بررسي است؟ بدين منظور برروي 12 نمونه سفال از مناطق موردمطالعه، آزمايش هاي XRD, FT-IR و مطالعه پتروگرافي انجام شد و درنهايت مشخص گرديد كه سفال هاي فوق ازنظر كاني شناسي نيز به يكديگر شبيه هستند و احتمالا منشاء آن ها درحدود شمال مراكز ايلامي و در كوه هاي زاگرس قابل شناسايي است كه اين موضوع خود نشان از ارتباط وسيع بين مناطق پيرامون مراكز ايلامي با شوش و انشان به عنوان مراكز ايلامي است. اين مطالعه مي تواند سرآغاز مطالعات بعدي برروي دوره ايلام به خصوص به منظور شناسايي محدوده گسترش حكومت ايلام به وسيله ساير يافته هاي باستان شناختي و كتيبه هاي بين النهريني باشد.

The previous studies on the Elamite pottery generally focused on the form and shape of the artifacts. From the perspective of fabric, very few studies have explored the Elamite pottery. The pottery type studied in this paper is orange (ranging from light brown to red) composed of a tempering material, sand and white particles. The core of this no ornamented, wheel-built pottery is black. In an investigation to outline the scope and boundaries of Haft Tapeh ancient city, a number of the Elamite pottery samples were recovered in certain layers dating back to the late ancient Elam (Sukalmah) and the Middle Elamite near the adobe structures of Haft Tapeh. Haft Tapeh refers to a structure belonging to the Elamite Era located in Khuzestan and south of Susa. One major finding in this city is a tomb from the Middle Elamite Era. Since 1965, this building has been investigated by Negahban and later by Mofidi-Nasr abadi. Thus, Haft Tapeh can undoubtedly be considered a city belonging to the Elamite Era. In this light, the pottery type in this geographical scope can be particularly useful for comparison of similar artifacts found in Isfahan and Chaharmahal and Bakhtiari, both of which could be associated with the Elamite Era. This study focused on Asgaran and Saba as two regions in Isfahan and central part of Ardal in Chaharmahal and Bakhtiari. A total of 10 pottery samples were randomly selected from these regions. They were then compared in terms of fabric and composition against 4 counterparts found in archaeological layers of Haft Tapeh belonging to the Elamite Era. It should be noted that the two-color body in the pottery sample is not at all associated with the type of compounds or curing temperature, Since the two parts are identical in terms of composition. Moreover, it seems that the main reason for the two-color body lies in the curing conditions and techniques (oxidation and reduction) inside the furnace, leading to two different colors. Apart from that, there is a kind of orientation in the components of pottery samples, potentially indicating they were built on wheels.