تحليل محتوايي كتيبه هاي قرآني مساجد جامع گوهرشاد مشهد و حكيم اصفهان

Content analysis of Quran inscriptions in Goharshad mosque of Mashhad and Hakim mosque in Isfahan

در ادوار اسلامي، مسجد به عنوان شاخص معماري شناخته شده و داراي جايگاه ويژه اي است. معماري مساجد با تزييناتي همراه بود، و به مرور مملو از مفاهيمي شد كه سرشار از عناصر معنايي و تزييني در معماري اسلامي است. اين تزيينات كتيبه اي با مضامين گوناگون قرآني، دعايي، تاريخي و اسماءالهي و اسماء ائمه با تكنيك هايي نظير كاشي كاري، آجركاري و گچبري اجرا شده اند. تحليل مضامين و همچنين بررسي تفاوت ها و شباهت هاي مضموني كتيبه هاي دو مسجد از اهداف اين مقاله است. پرسش هاي پژوهش عبارتنداز: چه مفاهيمي در كتيبه هاي قرآني مساجد گوهرشاد مشهد و حكيم اصفهان به لحاظ بستر هاي سياسي و مذهبي دو دوره مطرح مي باشد؟ افتراق و اشتراكات كتيبه ها در چه زمينه هايي است؟ نتايج پژوهش نشان مي دهد به دليل اختلاف مذهب در اين دو دوره (تيموريان و صفويان) بيشتر كتيبه هايي كه در گوهرشاد مشهد (تيموريان) نگارش يافته به مسائلي كلي و اصولي دين اسلام از جمله مسئله توحيد و يگانگي خداوند، معاد يا مسائل كلي از اين دست پرداخته شده است؛ ولي در كتيبه هاي مسجد حكيم ضمن پرداختن به آياتي در اين خصوص، آيات، سور و احاديثي درمورد اهل بيت؟عها؟ نيز ديده مي شود. در كتيبه هاي مسجد گوهرشاد، خط ثلث بيشترين كاربرد را از ميان خطوط ديگر داشته و نقوش ختايي، اسليمي همزمان در تزيينات اين بنا، نقش مهمي ايفا كرده اند. در مسجد حكيم اصفهان، خط شاخص در كتيبه نگاري، كوفي (بنايي، معقلي) است و اكثر كتيبه ها به همين خط نگارش شده اند. سوره هاي توبه، اسراء، جمعه، دهر، اخلاص و آيه الكرسي، از جمله سوره هاي مشترك ميان اين دو مجموعه است. با اين كه دو مسجد گوهرشاد مشهد و حكيم اصفهان در ساختار ساختماني و محتواي كتيبه ها، داراي اشتراكاتي هستند، اما غناي تزييني و كتيبه هاي قرآني مسجد گوهرشاد بيشتر از مسجد حكيم مي باشد. روش تحقيق در اين پژوهش توصيفي-تحليلي محتوا بوده و گردآوري اطلاعات ازطريق مطالعات كتابخانه اي، مشاهده ي آثار جمع آوري و ميداني مي باشد.

In the Islamic era, the mosque is known as an architectural index and is considered a sacred and blessed place for the Muslims and has a special status and importance. The architecture of the mosque was gradually embellished with decorations, and over the time, it was filled with special concepts that are full of semantic and decorative elements in Islamic architecture that have extremely benefited from the teachings of Qur’an the Muslim Bible. This diamond engraving has been executed with various Quran, prayer, historical and divine names, and sometimes with the techniques of tiling, brickwork and craftsmanship. The analysis of the contents of the inscriptions used in Goharshad and Hakim mosque and also the exploration of the differences and similarities of the inscriptions of the two mosques are the purposes of this article. Which is in response to the following questions: What are the implications in the Qur’an inscriptions of the Hakim Mosque of Isfahan and Goharshad of Mashhad? What is the difference and similarities between the two mosque inscriptions? The study shows that in the inscriptions of Goharshad mosque, Thuluth script is most used among other scripts, and the Cathay bearings, Scrollwork arabesque bearings motifs coincided with the decoration of the building. In Hakim Mosque of Isfahan, the index script in the inscription is Cufic, Sotto script), and most of the inscriptions are on the same script, and also Thuluth script as well as Nasta’liq script are used in the inscription of this collection. Tobeh, Asra ,Jom ‘eh, Dahr are among the common chapters between these two collections. Although in the Goharshad Mosque of Mashhad and Hakim mosque of Isfahan share similarities in the structure and content of the inscriptions, the decorative enrichment and Quran inscriptions of Goharshad Mosque are more than Hakim Mosque. The research method in this study is descriptive content analysis and collecting the necessary information was through library studies, observation of collected works and fieldwork.