نيايشگاه صخره اي روستاي قشلاق مراغه؛ معبدي بودايي-مسيحي يا مسجدي اسلامي؟

Rocky Sanctuary of Gheshlagh Village of Maragheh, Buddhist Temple - Christian or Islamic Mosque?

پس از كشف نيايشگاه هاي صخره اي ايران در چنددهه اخير، ماهيت اين آثار همواره مورد بحث بوده است. ردپاي بسيار كم رنگ و مبهمي از عصر پديدآمدن اين آثار به جاي مانده كه امكان گاه نگاري و كاربري دقيق و مطلق را براي پژوهشگران و علاقه مندان آثار صخره اي دشوار كرده است. ازسويي ديگر، ماهيت صخره اي و غار بودن اين محل ها بيشتر پژوهشگران را بر آن داشته كه آن را به آيين مهرپرستي نسبت دهند؛ و اين درحالي است كه هيچ شواهدي از آيين مهرپرستي در اين فضاهاي قدسي كشف و شناسايي نشده است. نيايشگاه هاي صخره اي ازجمله آثار ارزشمند معماري ايراني هستند كه در يك بازه زماني طولاني شكل گرفته اند و به دليل تداوم سنت ها يا كند بودن روند تحول، تاريخ گذاري دقيق آن ها كاري دشوار است. ازجمله آن ها، نيايشگاه صخره اي «كوهولومچيد» در شهرستان مراغه (آذربايجان شرقي) است كه تاكنون مطالعات منسجم و خاصي پيرامون آن انجام نشده است. با اين تفاسير، انجام اين پژوهش درصدد پاسخ گويي به دو پرسش بنيادي در رابطه با فضاي دستكند صخره اي كوهولو مچيد است: 1). گاه نگاري نسبي و زمان شكل گيري فضاي دستكند چه بوده است؟ 2). ماهيت نيايشگاه دستكند متعلق به كدام گروه هاي مذهبي است؟ فرضيه هاي مطرح شده درراستاي پرسش هاي فوق عبارت اند از: كاربري به عنوان يكي از فضاهاي آييني-مذهبي پيروان اديان غيراسلامي ساكن مراغه دوره ايلخاني به خصوص بودايي ها و زمان ايجاد آن براساس مباني گاه نگاري نسبي كه به صورت تطبيقي انجام مي گيرد، مربوط به دوره ايلخاني است. شواهد اين ادعا در نيايشگاه دستكند صخره اي كوهولو مچيد وجود دارد كه درراستاي انجام پژوهش بررسي شده است. اين پژوهش در پي آن است كه ضمن بررسي اين نيايشگاه، ازطريق مطالعه تطبيقي و بررسي برخي جزئيات، تاريخ و كاركرد قابل قبول تري براي اين نيايشگاه ارائه دهد. هرچند كه پژوهش هاي ژرف و دقيق به گمانه زني هاي باستان شناختي و علمي نياز دارد، با اين حال باتوجه به مدارك موجود و براساس پژوهش حاضر، اين ساختار صخره اي در دوره ايلخاني ايجاد شده و ماهيت كاربري آن، نيايشگاه مذهبي براي اديان غيراسلامي ازجمله بودايي و مسيحيت پيشنهاد مي شود؛ كه با اصلاحات مذهبي ايجادشده در دوره هاي بعدي، نام مسجد به خود گرفته است.

Rocky sanctuaries are the most valuable works of Iranian architecture, that have been formed over a long period of time, and due to the continuity of traditions or slowness of the transformation process, their exact date is difficult. Among them “Kohulu Mechid” is the rocky sanctuary in the city of Maragheh, East Azarbaijan, which, no coherent studies have been conducted around it yet. This research seeks to provide dates and more acceptable practices for this sanctuary, through a comparative study and a review of some of the details, though deep and accurate research needs archaeological speculation and science. However, according to available evidence and based on the present research, this rocky structure was created during the Ilkhanid period and the nature of its usage, religious sanctuary , is proposed for non-Islamic religions, including Buddhists and Christianity, that is called mosque with religious reforms in later periods and its user modification. Keywords: