جلوه هاي عرفان در شاهنامه

سخن از عرفان و حماسه گفتن در كنار يكديگر بنابر تعاريف و تقسيم بندي هاي كلاسيك و باورهاي رايج در بارۀ ژانرهاي ادبي، در ابتداي امر ممكن است، متناقض به نظر برسد. اما كمي تأمل و ژرف انديشي دربارۀ محتواي شاهنامه ما را به سوي اين مطلب رهنمون مي سازد كه حماسه ملي ايران گذشته از داستانهاي پهلواني و رزم هاي قهرماني، سرشار از داستانهاي غنايي و مفاهيم و دورنمايه هاي فلسفي و معرفت شناسانه است كه مي توان آنها را با برخي اصول حكمي و عرفاني تفسير و تبيين كرد. از سوي ديگر بخش بزرگي از شاهنامه جنبه تعليمي قوي دارد كه شاعر در طي آن مسائل گوناگون اخلاقي، ‌سياسي و اجتماعي را از زبان شاهان ، موبدان و قهرمانان داستانها بيان مي كند، تعليماتي كه فصل مشترك شاهنامه و آموزه هاي عارفانه است.كنش هاي خارق العاده، مفاهيم متعالي نهفته در بطن اسطوره ها، موجودات رمزآلود و كردارها و گفتارهاي نمادين در شاهنامه دستمايۀ بسياري از انديشمندان اهل معنا و تأويل شده است و هركدام به نوعي تعابير و تفاسيري در اين باره آورده اند كه برخي از آنها در اين مقاله ذكر مي شود. اما آنچه كه محور اساسي اين پژوهش است، مرگ انديشي فردوسي و بيان و توصيف مرگ محتوم همۀ قهرمانان و شاهان شاهنامه و تأكيد بر ناپايداري اين سراي سپنجي و القاي تعاليم مترتب بر آن چون نداشتن حرص و آز واختيار آزادگي و رهايي است، آنچه كه همۀ آموزه هاي عرفاني و عارفان بزرگ درصدد آموزش آنها به شيوه هاي گوناگون بوده اند.