جستاري پيرامون آرخه، هوله و ماده (سرنوشت ماده در گذر زمان، از فلسفه يونان تا فلسفه اسلامي)

سؤال از «آرخه» و اصل نخستين عالم، جزء نخستين پرسشهاي فلاسفه يونان در تاريخ فلسفه مي‌باشد و هريك نيز پاسخي به آن دادهاند. ارسطو آن را «هوله» ناميده است. در دوره نهضت ترجمه آثار يوناني به عربي، برخي مترجمان آرخه را به «ماده المواد» و هوله را به «ماده» ترجمه كرده‌اند كه اين واژهگزيني غلط موجب سوء برداشت و اشكالات فلسفي فراواني گرديد. از ابتدا در بين انديشمندان مسلمان، تقسيم موجود به جسماني و مجرد مطرح بوده است. اما پس از اين واژه‌گزيني، اصطلاح «مادي» جايگزين «جسماني» شد؛ درحاليكه مفهوم «هيولي» (مفهومي كه توسط ارسطو ارائه شد) را نيز در دل خود داشت و عموم فلاسفه نيز ناخواسته به جاي جسماني، مادي را به‌كار مي‌بردند؛ حتي حكمايي كه اساساً هيولي (يعني همان ماده) را قبول نداشتند. در اين مقاله كوشش شده تا با تحليل معناشناسي مصطلحات فلسفيِ اين بحث ـ بدون ورود به هر‌گونه نزاع لفظي كه اساساً دور از شأن مباحث حِكمي‌ست ، پيامدهاي فلسفي اين واژه‌گزيني (از قبيل انحصار قوه در جسمانيات و نفي حركت و زمان در مجردات) را تبيين نمايد و در پايان، تعريف مورد قبولي را از موجود مادي و مجرد ارائه دهد