وارسيِ زيستگاه‌هاي روستانشيني آغازينِ دشت شمالِ مركزي خوزستان

Reassessing Initial Village Period Settlements in the Upper Khuzestan Plain

باتوجه به فراواني زيستگاه‌هاي پيش ‌از تاريخي شناخته شده طي هفتاد سال گذشته در دشت شمال مركزي خوزستان، شمار زيستگاه‌هاي متعلق به مراحل آغازين استقرار در روستا، بسيار ناچيز است. تاريخچۀ مدارك شناسايي شدۀ مربوط به دورۀ روستانشيني آغازين، گواهي‌ مي‌دهد كه تقريباً همگي شواهد مربوط به آن دوره به‌طور تصادفي به‌دست آمده است؛ بنابراين، اولين مسئلۀ ما اين است كه چه عواملي باعث شده است تا يافته‌هاي ما عمدتاً تصادفي به‌دست آيند؟ براي توضيح چنين مسئله‌اي، فرضياتي مدنظر قرار گرفته است؛ احتمالاً به‌دليل پهنه‌هاي زيست‌محيطي پويا كه عمدتاً در دشت شمال مركزي خوزستان به‌كار است، فرآيندهاي نهشته‌گذاري باعث ناپيدا بودن زيستگاه‌هاي مربوط به اين دوره شده است. براي اين فرضيه، مقياس كوچك چنين زيستگاه‌هايي كه عمده مصالح به‌كار رفته در آن‌ها چينه و خشت‌هاي اوليه بوده نيز مدنظر قرار گرفته است. علاوه‌بر آن، توان زيست‌محيطي مساعد و روند رو به رشد زيستگاه‌هاي ادوار بعدي به‌سان پوششي گسترده بر بقاياي برجاي ماندۀ زيستگاه‌هاي اوليه قرار گرفته و آن‌ها را براي هميشه ناپيدا ساخته است. در آخر اين‌كه، حدس قوي مي‌رود كه روش‌‌هاي به‌كار گرفته شده در بررسي‌هاي باستان‌شناسي طي چند دهۀ گذشته نيز ازجمله مشكلاتي است كه دانسته‌هاي اندك ما را درخصوص زيستگاه‌هاي آغازين خوزستان باعث شده است؛ بنابراين، براي توضيح مسئلۀ ايجاد شده و با توجه به فرضيات اشاره‌ شده، ارزيابي ما ابتدا معطوف به پهنه‌هاي مرتفع و مناطق سيلابي كهن‌تر در سطح دشت شده است. منطقه‌اي حدفاصل رودهاي شور و عجيروب در جنوب دزفول كه بيشترين شواهد مربوط به روستانشيني آغازين دشت شمال مركزي خوزستان از آنجا به‌دست آمده است. ارزيابي برخي شواهد منتشر شده در مجموعه‌هاي قديمي، كه كمتر به آن‌ها اعتنا شده و بازديد ميداني اين نويد را به ما داده است كه روستا‌هاي اوليۀ دشت شمال مركزي خوزستان بسيار بيش از ميزاني است كه پيش‌تر دانسته شده بود. نتايج اين ارزيابي نشان داده‌ است كه حداقل بيش از 11 زيستگاه در دشت شمال مركزي خوزستان شواهدي از روستا‌هاي اوليه را در خود دارند؛ اين درحالي‌است كه پيش‌تر شش محوطه از اين دوره شناسايي شده بود.

Archaeological surveys have a long history, nearly seventy years, in the Upper Khuzestan plain. Despite the abundance of prehistoric sites, the number of identified Initial Village period settlements is very limited yet. Looking at the encountering history of Initial Village period settlements shows almost all of them were discovered accidentally. Besides the problem of alluvial accumulation, which is a considerable factor, there are several other reasons that affect the visibility of low and early settlements. First of all, villages in this period were obviously small and structures were built mainly using pisé and mud bricks; so buildings were less durable compared to later periods (Early, Middle, and Late Susiana). Secondly, later occupations almost covered up the whole area of early settlements. Hundreds of later sites established in the places that was favorable for earlier settlements. Consequently, at least two main reasons we infer affecting early sites in the Upper Khuzestan Plain not to be found easily are: little attention to the dynamic character of natural alluviation and deposition in the landscape of the region and incompetent field methods. These factors have prevented us to gain a full understanding of the quantity and quality of early settlements in this region. Here, by considering two factors of topography and older flood plains, an early assessment of the concentration of such early settlements in the area between the Shur and Ojirub Rivers is achieved. Boneh Rahimeh is a site that was previously merely recognized as a prehistoric site but not an Initial Village period settlement. In the present study the site is introduced as a potential pair for the Formative and Archaic Susiana site of Chogha Bonut.