نقش مديريت چراي دام بر خصوصيات پوشش گياهي در مراتع ييلاقي چهار باغ استان گلستان

Role of Livestock Management on Vegetation Properties in Summer Rangelands of Chahr Bagh, Golestan

مديريت چرا يكي از موارد اساسي در مديريت اكوسيستم­هاي مرتعي بوده و هدف از آن استفاده بهينه از مناطق تحت چرا به‌منظور دستيابي به بازده مطلوب و حفظ پايداري اكوسيستم­هاي مرتعي است. براي ارزيابي پاسخ پوشش گياهي به چرا در مراتع ييلاقي چهارباغ استان گلستان در پنج منطقه مختلف چرايي، تراكم گياهي، درصد تاج پوشش گياهي و خصوصيات عملكردي اندازه­گيري شد. به‌اين‌ترتيب با استفاده از روش آماري و با توجه به اندازه تاج پوشش گياهان غالب منطقه، در حدود 20 پلات با اندازه يك مترمربعي و بهره­گيري از روش سيستماتيك- تصادفي جهت نمونه­برداري براي هر سايت در نظر گرفته شد و ميزان درصد تاج پوشش گونه­ها و تراكم گياهي (تعداد در واحد سطح) در داخل هر پلات يادداشت گرديد. با استفاده از تجزيه واريانس و آزمون دانكن ميانگين پارامترهاي مورد بررسي تجزيه و تحليل شد و با استفاده از روش آناليز خوشه­اي و ضريب جاكارد تركيب پوشش گياهي از نظر شباهت در شدت­هاي مختلف چرا مورد مقايسه قرار گرفت. نتايج نشان داد كه شدت چرا تأثير معني­داري روي پوشش گياهي منطقه دارد. به‌طوري‌كه با افزايش شدت چرا از تراكم گونه­هاي مطلوب كاسته و بر تراكم گونه­هاي نامطلوب افزوده مي­شود. منطقه قرق داراي بيشترين مقدار تراكم گونه‌هاي مطلوب مرتعي است. برخي خصوصيات عملكردي نظير چندساله­ها، همي كريپتوفيت­ها، كاموفيت­ها، گندميان و گياهان كم‌شونده به‌طور معني­داري با افزايش چرا كاهش پيدا كردند. بيشترين افزايش مربوط به فرم رويشي گندميان با ميزان تراكم 8/9 و كلاس خوشخوراكي I با ميزان تراكم 8/22 بوده كه مربوط به منطقه قرق است. در مورد گروه­هاي عملكردي نيز فرم رويشي گندميان با ميانگين تاج پوشش 65/19 درصد بيشترين افزايش را در منطقه قرق داراست. سايت­هاي آبشخور و حريم آغل، قرق و كليد از نظر تركيب پوشش گياهي به هم مشابه­اند. به‌طوركلي مي­توان نتيجه­گيري نمود كه افزايش شدت چرا در منطقه مورد مطالعه باعث ايجاد تغييرات منفي در پوشش گياهي گرديده و اين تغييرات در مناطق چرايي آبشخور، حريم آغل و روستا كاملاً مشهود است. لذا استفاده از روش­هاي مديريت چرا در منطقه جهت بهبود شاخص­هاي پوشش گياهي و سوق دادن پوشش گياهي به سمت تعادل توصيه مي­گردد.

Grazing management is one of the basic elements in managing rangeland ecosystems. Proper use of grazing lands in order to achieve optimal efficiency and maintain the sustainability of rangeland ecosystems is the purpose of grazing management. In order to evaluate the response of vegetation to grazing in summer rangelands of Chahar Bagh region of Golestan province, vegetation density, vegetation cover and functional properties were measured at five different grazing sites. Thus, using the statistics method of samples and regarding the size of the dominant plants canopy, 20 plots 1*1 meter by using a systematic- random method was considered in order to do sampling in each site and the density, and vegetation cover were recorded within each plot. Finally, parameters were analyzed using Duncan test and analysis of variance and the vegetation compositions of sites were compared using cluster analysis and Jaccard's coefficient of similarity. Results showed that the grazing intensity have significant effect on the vegetation. As grazing intensity increased, the density of desirable species decreased and density of undesirable species increased. So, the enclosure site had the highest desirable species density. Moreover, some functional types such as perennials, Hemicryptophytes, Chamephytes, grasses and decreaser plants significantly reduce with increasing grazing intensity. The greatest increase belongs to grasses with density of 9.8 and class I of palatability with density of 22.8 in enclosure site. Between functional groups, grass life form had the greatest increases in enclosure site with the cover of 19.65 percent. According to results of clustering and similarity index, pen surrounding and watering sites had similar vegetation composition. Enclosure and key area also had similar composition. In general, it can be concluded that increase in grazing intensity has caused negative changes in vegetation in study sites and the changes in watering area, village vicinity and pen area clearly observed. So, using of the management methods in order to improve vegetation indices and pushing it toward balance is recommended.