دعوت اسماعيلي و ريشه‌هاي تاريخي باطني‌گري اسماعيليه

باطني‌گري يكي از معرف‌هاي شاخص اسماعيليه در بين فرق و مذاهب اسلامي است. با توجه به اينكه مذهب اسماعيلي، باورها و اعتقاداتش در دوره تاريخي مشخصي شكل گرفت و طي ادوار بعدي تكامل پيدا كرد، با بررسي دوره شكل‌گيري و تكامل اوليه اين مذهب و اوضاع و احوال تاريخي مؤثر بر آن، مي‌توان دلايل و روند گرايش اسماعيليه به باطني‌گري را بررسي و روشن كرد. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد هسته اوليه باورهاي اسماعيلي، به دليل رويكرد سياسي متفاوت اسماعيل شكل گرفت، اما به واسطه اوضاع و احوال خاص تاريخي و سياسي، اخلاف وي ناگزير به زندگي در خفا و نيز پنهان‌كردن باورهاي مذهبي و سياسي خود شدند. اين دوره مهم موسوم به دوره ستر در تاريخ اسماعيليه، تأثيرات بسيار در سرشت و نگرش مذهبي اسماعيليه بر جاي گذاشت. در همين دوره، اسماعيليان بنا بر الزامات گفتمان حاكم بر جامعه اسلامي در آن روزگار و نيز در رقابت با جريان‌هاي مذهبي رقيب، اين گرايش را پيدا كردند تا براي اثبات دعاوي مذهبي و سياسي شواهدي از قرآن و سنت عرضه كنند. از اين‌رو، اسماعيليه به تأويل‌گرايي روي آوردند و با در پيش گرفتن افراط در برخي وجوه مربوط به باطني‌گري، در ميان مسلمانان به باطنيه اشتهار پيدا كردند.