خوانش روان‌شناختي اَمثال فارسي بر مبناي مفاهيم واقعيت‌درماني (با تأكيد بر رفتار مؤثر و نامؤثر)

مطالعات ميان رشته اي ادبيات فارسي و روان‌شناسي نقش مؤثري در تبيين و انتقال مفاهيم در اين دو حوزه دارد. اين نوشتار با توجه به نقش امثال فارسي در عيني سازي مفاهيم انتزاعي و بازنمايي نيازها و خواسته هاي دروني مشترك اقوام ايراني، بر آن است تا كاركرد اين بخش از ادبيات عامه را در تبيين مفاهيم واقعيت درماني بررسي كند. ويليام گلسر (1925) مبدع واقعيت‌درماني، اين رويكرد نوين روان‌شناسي را مبتني بر نظريه انتخاب تبيين كرد. واقعيت‌درماني بر خودارزيابي، با تكيه بر واقعيت‌پذيري و رفتار هنجارمند استوار است و در نهايت انسان را به مسئوليت پذيري براي نيل به خشنودي و نيك‌بختي دعوت مي كند. مقاله حاضر به روش تحليل كيفي، پي گير پاسخگويي به اين پرسش ها است كه با چه روشي مي توان امثال فارسي را با رويكردهاي روان درماني جديد بازخواني كرد؟ و چگونه مي توان از امثال فارسي در تبيين مفاهيم واقعيت درماني بهره گرفت؟ و آيا به ‌كارگيري امثال فارسي در فرآيند مشاوره و روان درماني با هدف تبيين مفاهيم واقعيت درماني كارآيي دارد؟ امثال برگزيده، با توجه به تأكيد گلسر بر سه اصل بنيادين واقعيت درماني، يعني واقع گرايي، مسئوليت پذيري و هنجارمندي رفتار بررسي شده اند. يافته ها نشان مي دهد امثالي كه بيان‌كننده رفتار مؤثر با هدف برآورده سازي نيازهاي اساسي در بلندمدّت هستند، ضمن دارندگي معيار مسئوليت پذيري، فاقد سويه غيراخلاقي‌اند و امثالي كه مفاهيم رفتار غير مؤثّر را دربردارند، از سويه اخلاقي برخوردار نيستند و بيانگر رفتار مسئوليت گريزانه هستند؛ امّا دوسويگي اخلاقي كه نشانۀ نامعلوم و پنهان بودن انگيزۀ بروز شماري از رفتار هاست، در هر دو گروه از امثال مذكور ديده مي شود.. به‌نظر مي رسد امثال فارسي با ويژگي هايي مانند جنبه هاي پند و اندرزي، روشني و درستي معني، حُسن تأثير، تكيه بر تجربه، انعكاس انديشه و... مي توانند در انتقال مفاهيم واقعيت‌درماني مؤثر باشند.