بررسي تبارشناختي نسبت «ادبيات» و «تربيت» در تجدد ايراني

هدف مقاله حاضر بررسي وضعيت تاريخي خاصي است كه در آن نسبتي تازه ميان «متون ادبي » و «تربيت ملت » برقرار شد و صورت بندي متفاوتي براي «ادبيات» رقم خورد. براي رسيدن به اين منظور از روش تبارشناسي استفاده شد. از منظر تبارشناختي، پديده ها ذاتي فراتاريخي ندارند و در پي رخ‌دادهاي تاريخي و در درون مناسبات پيچيده قدرت برساخته مي شوند. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد، «شعر » و «تربيت » در گفتمان قرون مياني تعريف، كاركرد و صورت بندي خاصي داشتند و در پيوند با سازوكار قدرت وصولگر و ساخت سلسله‌مراتبي جامعه، نسبتي با يكديگر مي‌يافتند. مواجهه حاكميت قاجار و جامعه ايران با بحران هاي متعددي همچون جنگ، وبا و قحطي، قدرت وصولگر را با مانع مواجه كرد. با فعال شدن سازوكار هاي جديد قدرت (انضباطي و زيست سياست) و شكل گيري پيش فرض برابري، ساخت سلسله مراتبي جامعه آرام آرام سست شد و مسئله تعليم و تربيت عمومي همچون راه نجات دولت و ملت مسئله‌مند شد. صورت بندي گفتاري نقد ادبي، «خلقيات مردم ايران» و «متون ادبي»را به ابژه تبديل و نسبتي تازه ميان اين دو برقرار كرد. دراين‌ميان، مجموعه اي از متون و موقعيت هاي اجتماعي متفاوت ذيل دال واحد «ادبيات» گرد آمدند. نتايج پژوهش نشان مي دهد كه با تغيير سازوكارهاي قدرت در دوره قاجار، گسستي اساسي در هستي تاريخي ايرانيان پديد آمد و نسبت هاي تازه اي ميان امور برقرار شد؛ «ادبيات» و «تربيت» تعريف، كاركرد و مفصل بندي تازه اي يافتند و نسبتي تازه با يكديگر برقرار كردند.