بررسي و مقايسه صفات مورفولوژيكي و فيتوشيميايي گياه داروئيpulegium L. Mentha در رويشگاه‌هاي مختلف طبيعي و زراعي استان گيلان

Study and comparison of morphological and phytochemical traits of Mentha pulegium L. in different habitats of Guilan province

گياه داروئي پونه معطر (pulegium L. Mentha) متعلق به تيره نعنا، گياهي با ارزش­هاي سودمند تجاري و صنعتي است كه به علت سنتز ﻣﺎده ﻣﺆﺛﺮه ﭘﻮﻟﮕﻮن با اثر ضدﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ و آنتي‌اكسيدان ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده دارويي ﻗﺮار مي­گيرد. اين تحقيق با هدف بررسي صفات مورفولوژيكي و تنوع فيتوشيميايي اسانس توده ­هاي مختلف پونه معطر جمع­آوري شده از سه رويشگاه­ طبيعي: ضيابر، ماسال و آبكنار در مرحله گلدهي در استان گيلان و همچنين كشت ريزوم نمونه‌هاي رويش گاهي در همان سال در مزرعه تحقيقاتي دانشگاه زنجان انجام پذيرفت. ريزوم­ جمعيت ­هاي فوق در بهار 1396 جمع ­آوري و به مزرعه تحقيقاتي دانشگاه زنجان جهت كشت و مطالعه انتقال يافت و در تابستان همان سال ، همزمان سرشاخه­ هاي گلدار توده ها از مزرعه و نواحي مورد مطالعه جمع­آوري گرديد. استخراج اسانس با استفاده از دستگاه كلونجر، تقطير با آب و آناليز اسانس­ها با استفاده از دستگاه Gc و GC-MS شناسايي گرديد. نتايج نشان داد، جمعيت­هاي اين گونه در رويشگاه طبيعي از لحاظ صفات مورفولوژيكي از جمله طول برگ، ارتفاع بوته و تعداد ميانگره از برتري ببيشتري برخوردار بودند. بيشترين ميزان درصد اسانس و پولگون در جمعيت كشت شده (4/54 درصد) و كمترين ميزان آن در توده آبكنار (19/40 درصد) مشاهده شد. كه يكي از دلايل آن مي­تواند كاهش ميزان بارندگي، افزايش ارتفاع از سطح دريا و همچنين تفاوت در طول و عرض جغرافيايي باشد. پولگون و كامفندر منطقه ضيابر، به‌ترتيب با 17/49 و 84/11 درصد بالاترين ميزان تركيبات اسانسي بودند، در منطقه ماسال، پولگون با 47/49 و گاماترپينن 24/14 درصد و در منطقه آبكنار پولگون با 19/40 و گاماترپينن با 56/11 درصد بيشترين ميزان تركيبات اسانسي بودند. بالا بودن ميزان اين تركيبات در جمعيت­هاي مورد بررسي نشان‌دهنده كيفيت بالاي اسانس در اين گياه دارويي ا­ست. با توجه به اينكه هرچه تركيبات موجود در اسانس كمتر و درصد آنها بيشتر باشد جداسازي تركيبات جهت مصارف تجاري و دارويي آسان­تر است جمعيت­هاي كشت شده از اين گونه با داشتن تعداد تركيبات كمتر اما درصد بالاي تركيبات اصلي نسبت به ساير جمعيت‌هاي پونه برتري و پتانسيل بيشتري براي برنامه ­هاي اصلاحي و اهلي­ سازي دارند.

M. pulegium is belongs to Lamiaceae. Pulegon as a main ingredient in mint has antimicrobial and aromatic properties which has been used to treatment of many diseases. In this study M. pulegium were collected from three natural habitats of Ziaber, Masal and Abkenard in the flowering stage in Guilan province. Also, rhizomes of habitat samples were cultivated in the research farm of Zanjan University in the same year. The rhizomes of the these populations were collected in the spring of 2017 and transferred to the research farm of Zanjan University. In the summer of the same year, flowering branches were harvested from natural habitates. The essential oil was extracted by using a Clevenger apparatus and water distillation and were and bused by GC and GC-MS. Results were showed that the polygon were highly varied in all populations, in which the highest and lowest content of pulegone was observed in cultivated population in Zanjan and Abkenar population with 54.43% and 40.19%, respectively. According to the results, the populations grown habitat were superior to morphological traits such as leaf length, plant height and number of internodes. A higher percentage of essential oil was observed in the cultivated population, it may be due to decrease in rainfall, an increase in altitude, as well as differences in latitude and longitude. The pulegon and camphene in Ziaber region had the highest amount with 49.17% and 11.84%, respectively, in Masal region, pulegon with 49.47% and gamaterpinen with 24.24% and in Abkenar region, pulegon (40.19%) and gamaterpinen (11.56%) were the most compounds. The high amount of these compounds in the studied populations indicates the high quality of essential oil in this medicinal plant. In this study, the cultivated populations had fewer compounds with a high percentage of the main compounds compared to other populations, so it seems they have more superiority and potential for breeding and domestication programs.