مواجهه با ديگري در دنياي جهاني شده: درس‌هايي از رويكردهاي اسلامي، آفريقايي و غربي

Coping With Otherness in a Globalized World: Lessons from Islamic, African, and Western Perspectives

يكي از مهم ترين چالش­ هاي يك تمدن و پارامتر ارزيابي آن، نحوه برخورد با كساني است كه به آن تمدن تعلق ندارند. دوگانگي بين «ما» و «آن­ها» در تمدن­ ها متفاوت است. در گذشته، تعامل بين تمدن ­ها بسيار كمتر و محدودتر بوده است. اما مدت­هاست همه چيز تغيير كرده و جهان به يك دهكده جهاني تبديل شده است. با اين حال، از نظر ديني، فرهنگي، قوميت و زبان بسيار كثرت گرا باقي مانده است. تنوع در دنياي معاصر به دليل وجود هم زمان تمدن هاي مختلف در جهان است كه هر كدام فرهنگ، ديدگاه و ارزش­ هاي متمايز خود را دارند. فرهنگ غربي، فرهنگ اسلامي، فرهنگ شرقي و فرهنگ آفريقايي برخي از فرهنگ ­هاي برجسته امروز هستند. در اين ميان جهاني­ سازي مشكلات خاص خود را دارد. از يك طرف، جهان تحت فشار قرار دارد تا به يك محيط تك فرهنگي مانند فرهنگ غربي تبديل شود. اين وضعيت به دليل برتري ذاتي تمدن غربي بر تمدن­ هاي ديگر نيست بلكه به دليل تهاجم فرهنگي غرب به جهان است. جريان اطلاعات هميشه از سمت غرب به سوي بقيه جهان بوده است. بنابراين، تلاش براي صلح در دنياي مدرن بايد به چگونگي سازگاري فرهنگ­ هاي متنوع جهان، اول در تمدن­ هاي خاص و دوم در جهاني در قالب دهكده به ويژه در متن سازمان ملل بپردازد. گذشته درس خوبي براي آينده ارائه مي­ دهد. در اين مقاله، چگونگي دستيابي سه تمدن اسلامي، آفريقايي و غربي در قالب اوليه و تاريخي خود و همچنين به معناي مدرن و امروزي به يكديگر شبيه شده اند. تمدن اسلامي از يك محيط چند قومي و چند مذهبي پديد آمده است. رويكرد اسلامي علي رغم اينكه اعتقاد كامل به درستي آيين و دين خود و شيوه زندگي مبتني بر آن را دارد، در مواجهه با ديگر اديان رويه تحمل و احترام را اتخاذ مي­كند. اسلام آزادي دين را براي غيرمسلمانان به رسميت مي­شناسد و اين موضوع را به صورت جامع و كامل بيان مي­ كند. اسلام اين قوانين يا فرهنگ خود را بر آن­ها تحميل نمي ­كند بلكه استقلال اجتماعي، فرهنگي و قضايي را براي غريبه­ ها در درون مرزهاي خود اعطا مي­ كند. اين نگرش كه در گذشته وجود داشته هنوز در برخي از كشورهاي مدرن اسلامي مانند ايران قابل مشاهده است. فرهنگ آفريقا يك امر بسيار متفاوت است. ويژگي بارز آفريقايي ­ها رفتار گرم آن­ها با غريبه ­ها و احترام آن­ها به استقلال فرهنگي ساير مردم است. رويكرد تمدن غربي با رويكرد تمدن ­هاي اسلامي و آفريقايي در تضاد است. غرب همواره براساس برتري پذيرفته شده خود بر ديگر انسان­ ها، سياست تسلط بر آن­ ها را دنبال كرده است. اين رويكرد كه براي دفاع از آن توجيهات منطقي و ايدئولوژيك زيادي توسعه يافته­ اند در دوران معاصر همچنان يك منبع اصطكاك و تنش است. پيشنهاد مي­شود كه مدل­ هاي ارائه شده توسط فرهنگ­ هاي اسلامي و آفريقايي به عنوان مبنايي براي تعامل مدرن توسط افراد متعلق به فرهنگ­ هاي مختلف مورد استفاده قرار گيرد.

One of the major challenges for a civilization - and a parameter for assessing it - is how it treats those who do not belong to that civilization. The dichotomy between “we” and “them” is made variously across civilizations. In the past, interactions across civilizations are less voluminous and less intense. But things have changed. The world has become a global village. Yet, it remains very pluralistic in terms of religion, culture, ethnicity, and language. The diversity of the contemporary world is due to the existence of concurrent civilizations on the world, each with its distinct culture, world view and values. Western culture, Islamic culture, oriental culture and African culture are some of the more prominent cultures today. Globalization is not without its problems. For one thing, the world is being pressurized into become a mono-cultural environment patterned after western culture. This position is not because of any inherent superiority of western civilization to the other civilization but because of the cultural invasion of the world by the west. Information flow is the world has been essentially one way - from the west to the rest. The quest for peace in the modern world must therefore address how the diverse cultures of the world are accommodated, first within specific civilizations and secondly in the world at a global level particularly within the context of the United Nations. The past offers a good lesson for the future. This paper looks at how three civilizations – Islamic, African, and western - in their pristine historical and modern forms - have approached otherness. Islamic civilization emerged from a multi-ethnic and multi-religious environment. The Islamic approach is one of tolerance and respect for otherness in spite of the full conviction of the rightness of its religious creed and way of life. Islam recognizes the freedom of religion for non-Muslims and expresses this in a comprehensive and complete manner. It does not impose its laws or culture on them but grants social, cultural and judicial autonomy to these strangers within its borders. This attitude which was in the past is still observable in some modern Islamic countries such as Iran. African culture is a very diverse affair. The common traits amongst Africans include their warm treatment of strangers and their respect for the cultural independence of other peoples. The attitude of western civilization contrasts with the attitudes of Islamic and African civilizations. The West has consistently pursued a policy of domination of other peoples based on its perceived superiority over them. This attitude, for which various ideological and intellectual justifications have been advanced in defense of, remains in contemporary times, a constant source of friction and tension. It is suggested that models provided by Islamic and African cultures be used as a basis for modern interaction by persons belonging to different cultures.