نظريه جهان متن در روايت بيهقي

نگاه نظريۀ جهان متن به تحليل متون، برگرفته از رويكرد شعرشناسي شناختي، دريچۀ تازه‌اي به روي انسان براي كشف چگونگي عملكرد ذهن و چگونگي ساخت يك بازنمايي ذهني مي‌گشايد. مطالعۀ آثار ادبي از اين منظر به منزلۀ گامي مؤثر در ساخت جهان فكري نويسنده و مخاطب و نيز چگونگي انتقال تأثير متن از طريق نشانه‌هاي متني است. مقالۀ حاضر روايت‌هاي تاريخ بيهقي را در بستر اين رويكرد بررسي مي‌كند. سه لايۀ «جهان گفتمان»، «جهان متن» و «جهان‌هاي زيرشمول» در اين نظريه در ساخت روايي اين متن تبيين و جهان‌هاي متن خردي كه باعث ايجاد جهان متن كلان و اصلي شده، نشان داده شد. پويايي جهان متن روايت‌هاي بيهقي به دليل روايت تاريخي آن كمتر به چشم مي‌آيد. نويسنده با استفاده از عناصر جهان‌ساز وگزاره‌هاي نقش‌گستر باعث ايجاد ساخت روايي‌ گزارشي، توصيف‌هاي شخصيت و در مواردي، محيط محور در اين متن شده‌است. تغيير در شرايط زماني و مكاني روايت‌ها و هدايت جريان روايت‌هاي مختلف از طريق جهان‌هاي زيرشمول، مخاطب و خواننده را به مفهومي‌سازي جهان‌هاي با فضاهاي متغير وادار مي‌كند، البته فرايند مفهومي‌سازي بر پويايي اين كنش دلالت دارد.