طراحي برنامه مديريت رفتاري خانواده‌محور و اثربخشي آن بر ميزان اختلال نارسايي توجه و فزون‌كنشي

Designing a Family- Centered Behavioral Management Program (FBMP) and Assessing its Effectiveness in Reducing Symptoms of Attention Deficit and Hyperactivity Disorder

زمينه و هدف: اختلال نارسايي توجه و فزون­ كنشي يكي از رايج­ترين اختلالات دوران كودكي و نوجواني است كه كودكان مبتلا به آن، معمولاً در مهار رفتارهاي خود، مشكلات زيادي دارند و خانواده­ هاي آنان نيز در مديريت رفتار اين كودكان، با ترديدها و تعارض ­هاي زيادي مواجه مي ­شوند. هدف پژوهش حاضر طراحي برنامه مديريت‌ رفتاري خانواده‌محور و ارزيابي اثربخشي آن بر كاهش نشانه­ هاي اختلال نارسايي توجه و فزون‌كنشي كودكان دبستاني، است. روش: اين مطالعه يك پژوهش كاربردي از نوع نيمه­ آزمايشي با طرح پيش ­آزمون- پس­ آزمون با گروه گواه و جلسه پيگيري بود. جامعه آماري اين پژوهش را تمامي والدين داراي كودك دبستاني با اختلال نارسايي توجه و فزون‌‌كنشي شهر تهران در سال تحصيلي 98-1397 تشكيل مي­ داد. با استفاده از نمونه­ گيري در دسترس تعداد 64 نفر از اين والدين، انتخاب و در دو گروه آزمايش و گواه جايدهي شدند. گروه آزمايش يك دوره آموزش 90 دقيقه ­اي برنامه مديريت رفتاري خانواده­ محور را در طي 10 جلسه دريافت كرد، ولي گروه گواه بدون آموزش در نوبت انتظار قرار گرفت. ابزار غربالگري و جمع ­آوري داده­ ها، مقياس كانرز 1999 (فرم معلم و والدين) بود. براي تجزيه و تحليل داده ­ها از مدل آماري تحليل واريانس با تكرار سنجش (درون بين­ آزمودني) استفاده شد. يافته ها: يافته ­هاي حاصل از روش تحليل واريانس با تكرار سنجش نشان داد كه به طوركلي برنامه مديريت‌ رفتاري خانواده‌محور بر كاهش ميزن نشانه ­هاي نارسايي توجه/ فزون­ كنشي، تأثير معناداري داشته است. همچنين يافته ­هاي اين مطالعه نشان داد كه تفاوت بين‌گروهي در مرحله پس‌آزمون (55/13) و پيگيري (46/75)، معنادار بوده است (0/05P=<). در نتيجه مي ­توان گفت برنامه مذكور بر كاهش ميزان اختلال نارسايي توجه و فزون‌كنشي اثربخشي معناداري داشته و اين نتايج در دوره پيگيري دوماهه نيز پايدار بوده است. نتيجه­ گيري: بر اساس نتايج حاصل از اين مطالعه مي­ توان نتيجه گرفت كه برنامه مديريت رفتاري خانواده ­محور باعث مي ­شود كه والدين ارتباط بهتري را با كودك مبتلا به اختلال نارسايي توجه/ فزون­ كنشي خود برقرار كنند و در نتيجه درك عميق‌تري بين والدين و كودك شكل مي‌گيرد كه در نهايت باعث بهبود وضعيت رفتاري كودك مي­شود.

Background and Purpose: Attention Deficit and Hyperactivity Disorder (ADHD) is one the most prevalent disorders in childhood and adolescence. Children with ADHD have usually different problems in controlling their behaviors. Their families are confronted with many doubts and conflicts in managing the behaviors of these children. This study aimed to design a family-centered behavioral management program (FBMP) and assess its effectiveness in reducing the symptoms of ADHD in the primary school students. Method: This study was an applied research with quasi-experimental pretest-posttest control group design and follow-up stage. The statistical population included the parents of all primary school children with ADHD in Tehran city in the academic year 2018-2019. 64 parents out of this population were selected by convenience sampling and then randomly assigned to either the experimental or control group. The experimental group received ten 90-min sessions of FBMP, while the control group was put on a waiting list to receive it. Data were collected by Connerchr('39')s Teacher and Parent Rating Scale (1999). Repeated Measures ANOVA was used to analyze the data. Results: Data analysis by repeated measures ANOVA revealed that FBMP was significantly effective in reducing the symptoms of ADHD in the primary school children. Findings showed that there was a significant difference between the groups in the posttest (55.13) and follow-up stage (46.75) (P≤0.05). Therefore, results showed that the program was significantly effective in reducing the symptoms of ADHD and this efficacy was stable during the 2-month follow-up period. Conclusion: Based on the results of this study, it can be concluded that FBMP makes a better transaction between the children with ADHD and their parents and shapes a better understanding between them, which ultimately leads to improvement of childchr('39')s behavior.