معاينه و مداواي زنان در عصر قاجار؛ به روايت پزشكان و سياحان غربي

Examination and treatment of women during the Qajar era, from the alien look

مطالعات مربوط به زنان و مسائل گوناگون آنان در تاريخ همواره حائز اهميت بوده است. با توجه به محروميت‌هاي تاريخي زنان ايراني در ادوار مختلف، كمبود منابع تحقيقي در اين زمينه كاملاً محسوس است. اين امر به‌ ويژه درباره شيوه معاينه و مداواي بيماري‌هاي زنان كه ارتباط مستقيم با «جسم» زن دارد، بسيار صادق است. هدف از اين مقاله بررسي اين موضوع در عصر قاجار به‌ ويژه نيمه دوم آن است كه به دليل كاربرد همزمان دو مكتب پزشكي سنتي و جديد، نقطه عطفي در تاريخ پزشكي ايران شمرده مي‌شود. در اين پژوهش مروري ـ توصيفي به علت تاريخي‌بودن موضوع با روش كتابخانه‌اي و با مطالعه برخي منابع موجود در عصر قاجار به ‌ويژه سفرنامه‌هاي سياحان و پزشكاني كه در آن عصر به ايران آمده‌اند، تلاش شده است، بخشي از زواياي تاريك پزشكي ايران روشن شود. بنا بر يافته‌هاي اين پژوهش، معاينه بيماران زن در عصر قاجار تنگ‌نظرانه بود و برخي بيماري‌هاي شايع زنان نيز درمان مي‌شد. اين پژوهش گام كوچكي است در روشن‌كردن وضع درماني و پزشكي زنان در عصر قاجار كه در نوع خود نوآورانه است. بنابراين هم از ديدگاه تاريخ اجتماعي ايران حائز اهميت است و هم از منظر تاريخ پزشكي به وضع نيمي از جمعيت كشور مي‌پردازد و مي‌تواند جرقه‌اي، هرچند كوچك براي پژوهش‌هاي بزرگ‌تر در هر دو زمينه باشد.

Studies of women and their issues have always been important in history. According to the historical exclusion of women in different times, lack of research sources in this area is quite tangible. This applies particularly in the examination and treatment of women diseases that is directly related to the "body" of women. This paper examines this issue in the Qajar era, especially the second half due to the simultaneous use of both traditional and new medical doctrine, is a milestone in medical history in Iran. The method of research is librarical and is done by studing available sources in Qajar specially Physicians and Western travelers’ itinerary who traveled to Iran in that age and it tries to clear part of the dark corners of Iranian medicine. The results of this study shows that medical examination in female patients in Qajar era was in narrow mode and Treatment of common women diseases was possible based on traditional medicine. This is a small step in elucidate of medical status of women during the Qajar era that is an innovative in its kind and it is important both in terms of social and medical history of Iran and can be a precursor for larger studies in both field.