انيس الحُجّاج صفي بن ولي قزويني؛ راهنماي مصوّر سفر دريايي حج از هند

صفي بن ولي قزويني، نويسنده ايراني دربار اورنگ‌زيب گوركاني است كه به درخواست دختر وي، زيب‌النساء بيگم، اثري به زبان فارسي به نام انيس الحُجّاج، در شرح حج‌گزاري خود در سال 1087ق،  نوشته است. انيس الحجّاج احتمالاً تنها متن موجود از سده‌هاي مياني و احتمالاً قديمي‌ترين متن فارسي در شرح سفر حج از هند، از مسير دريايي، در سده‌هاي مياني است و از اين‌رو، ارزش تاريخي ويژه‌اي در تاريخ حج‌گزاري مسلمانان هند دارد. اين كتاب پيش از آنكه يك سفرنامه به مفهوم مصطلح باشد كه در آن يادداشت‌هاي روزانه سفر و خاطرات مؤلف ثبت شده باشد، يك كتاب راهنما براي حج‌گزاران هندي است كه اين مسئله، آن را به اثري مهم تبديل كرده است. كاركرد اين اثر به عنوان راهنماي حج‌گزاران، عاملي بوده تا در برخي از نسخه‌هاي خطي آن، نگاره‌هاي هنري زيبا و نفيسي از نقشه‌هاي شهرهاي واقع در طول مسير و نيز مناسك حج و كاروان‌هاي حج ملت‌هاي مسلمان ترسيم شود. نتيجه اين پژوهش نشان مي‌دهد كه انيس الحجّاج اثري است كه به عنوان راهنماي مصوّر سفر دريايي حج از هند و البته تقريباً مخصوص دربار، پديد آمده است.