مراتب و اركان معرفت در مثنوي «مشاهد» شاه داعي شيرازي

«شاه داعي شيرازي» يكي از شاعرانِ عارف و مبلّغان انديشۀ وحدت وجودي ابن عربي است كه آثار متعدّدي به نظم و نثر از وي باقي مانده است. يكي از آثار منظوم وي «ستّۀ شاه داعي» است. مثنوي «مشاهد» اوّلين اثر از مثنوي هاي شش گانۀ وي است كه شاعر متناسب با مشرب فكري خود، آن را در «هفت مشهد»: طلب، تجريد، ذوق، كشف، معرفت، حقيقت و توحيد سروده است. از آن جا كه دربارۀ اين مثنوي، تاكنون هيچ تحقيق و پژوهشي صورت نگرفته است، تحقيق حاضر، ضمن معرّفي اين اثر، يكي از مهم ترين مباحث عرفاني؛ يعني «معرفت» و اركان و مراتب آن را در اين مثنوي به شيوۀ تحليلي _ توصيفي مطالعه كرده است. پژوهش حاضر نشان داد كه پيروي شاعر از ابن عربي و بازتاب چشمگير انديشۀ هستي شناختيِ وي در عنوان و ساختار اثر، از جمله در بسامد واژه ها و اصطلاحات و همچنين در محتوا قابل تأمّل است. طبق انديشۀ شاه داعي، معرفت داراي مراتب و مدارجي است. شناخت خويشتن، شناخت هستي و شناخت خداوند مهم ترين اركان معرفت در مثنوي مشاهد است. طبق انديشۀ شاه داعي، شناخت انسان با هستي-شناسي در ارتباط است و هر دو شناخت ياد شده، انسان را به شناخت خداوند رهنمون مي شود. حاصل سخن اين كه شناخت ذات خداوند براي هيچ سالكي به خاطر امتناع صمديّت امكان پذير نيست و سالك با انديشه در تجليّات اسماء و صفات الهي و به شيوۀ كشف و شهود مي تواند به مرحلۀ «توحيد» برسد.