عوامل موثر بر ناكامي فتوح و گسترش اسلام در قلمرو خزرها (132-22ق.)

فتوح اسلامي در قلمرو خزرها، در قياس با قلمرو ديگر قدرتهاي پيرامون سرزمينهاي اسلامي، توام با موفقيت نبود. بر اين اساس پژوهش پيش رو با استفاده از روش تحقيق تاريخي در صدد پاسخ به اين پرسش است كه چه عواملي در ناكامي فتوحات و گسترش اسلام در قلمرو خزرها موثر بود؟ يافته هاي اين تحقيق نشان ميدهد اين ناكامي معلول مجموعه اي از عوامل نظامي، اقتصادي و اجتماعي و جغرافيائي بوده است. از منظر نظامي؛ ميتوان به مواردي چون قدرتمندي خزرها در بسيج نيروها، تجهيزات برتر نظامي، برخورداري از استحكامات دفاعي و پشتيباني نظامي آنها از سوي خوارزميها و روسها اشاره كرد. از بعد اقتصادي و اجتماعي؛ برخورداري خزرها از يك اقتصاد قدرتمند و پويا، وجود عدالت نسبي اجتماعي و در نتيجه رضايتمندي عمومي اقوام خزري از وضعيت خود حائز اهميتند. همچنين دوري سرزمين خزرها از مركز خلافت، وجود ناهمواريها و سرماي شديد اين سرزمين از عوامل موثر بر ناكامي فتوحات اسلامي در قلمرو خزرها و در بعد جغرافيايي بوده است.