نوگرايي در تونس: از شكل گيري نگاه انتقادي به مدرنيته تا ظهور ملي گرايي سكولار(1881-1965)

تونس از جمله كشورهاي مغرب عربي، همچون ساير سرزمين هاي جهان اسلام در نخستين دهه هاي قرن نوزدهم ميلادي با مدرنيته آشنا شد . نخستين گام هاي نوگرايي در تونس با( 1855- 1837م) و جانشيناش آغاز شد و تا شروع استعمار فرانسه ( 1881 م) « احمد باي » نوسازي هاي ادامه داشت. دراين دوره بيشتر نوسازي ها وجه مادي داشت و الگوگرفته از كشورهاي اروپايي (1881-1956 م) و رشد جريان اصلاح طلبي ديني در به خصوص فرانسه بود. ورود استعمار فرانسه منطقه و نفوذ آن به تونس نقش بسياري در تغيير ديدگاه مسلمانان منطقه نسبت به غرب و مدرنيته داشت. متفكران نوگراي دوره استعمار، با مسئلة مدرنيته و غرب كه زادگاه آن بود، با نوعي رويكرد انتقادي برخورد كردند. دغدغة اصلي گفتمان مذكور اين بود كه چگونه مي توان به جهان اسلام قدرت بخشيد؟ راه رسيدن به رشد و ترقي و اصلاحات اساسي چيست؟ بر همين اساس، محور اصلي تفكر آنان تأكيد بر اصالت عقل و علم، عصري سازي نهادهاي سياسي، اجتماعي و فرهنگي در چارچوب فرهنگ عربي - اسلامي بود. از نظر آنان راه رسيدن به اصلاحات واقعي تقويت موقعيت جهان اسلام در برابر تمدن غرب و تمييز قائل شدن ميان غرب استعمارگر و دستاوردهاي تكنولوژيكي آن بود. پيروان اين گفتمان در راه رسيدن به هدف خود با توليد نظام معنايي چون تحول نظام آموزشي، سياسي، بيان مشكلات موجود در جامعه، انواع نابرابر ي هاي اجتماعي و اقتصادي، خطر استبداد داخلي و استعمار خارجي و بيان دال هايي چون عدالت و حقوق فردي و اجتماعي، آيندهاي روشن و آرماني براي مردم ترسيم و با برجسته كردن گفتمان خود با ابزارهاي گوناگون، زمينة هژمونيك كردن خود و به حاشيه راندن گفتمان رقيب يعني سنت گرايان را فراهم كردند. البته در اواسط قرن بيستم و با ظهور گفتمان ملي گرايان كه اغلب از تحصيل كردگان در فرانسه بودند، اسلام گرايان از ارائة راهكارهاي ايدئولوژيك و متناسب با نيازهاي جديد جامعة تونس باز ماندند. از آنجا كه آنها براي تربيت و ايجاد نيروي انساني كارآمد به منظور برآوردن زيرساخت هاي يك دولت مدرن و توسعه يافته در عرصه هاي اقتصادي، اجتماعي، آموزشي و تربيتي طرح مناسبي نداشتند، مغلوب گفتمان ملي گرايان شدند. در جستار حاضر تلاش شده است تا با رويكرد توصيفي - تحليلي زمينه ها و عوامل مؤثر در پيدايش گفتمان انتقادي درباره مدرنيته، ماهيت و ويژگي هاي آن و برخي از مهمترين تحولات نوين در حوزه هاي سياسي و اجتماعي بيان شود.