بازتاب رنگِ مشك در شعر فارسي: بررسي مُشك به عنوان مادۀ رنگزا و همراه‌هاي آن در كتابت و نگارگري در شاهنامۀ فردوسي

شاهنامه يكي از منابع مهمِ بازتاب دهندۀ علوم مختلف مانند معماري، پزشكي، نجوم، رنگزاها در كنار تاريخ و باورهاي مردم در ايران كهن است. رنگِ مُشك و خاصيت رنگزايي اين ماده نيز به صورت هاي مختلف در متون ادبي به كاررفته؛ امّا در شاهنامه، اين كاربرد بويژه، در زمينۀ كتابت و نگارگري، آشكارتر است. جالب توجه اين است كه با وجود اشاره به رنگِ مشك در متون ادبي، امروزه آن را بيشتر به عنوان يك مادۀ معطر مي شناسند و خاصيت رنگزايي آن به فراموشي سپرده شده و حتّي در فرهنگ هاي فارسي نيز بدان اشاره اي نشده است. اين موضوع سبب شده كه نه تنها در تفسير ابياتِ مرتبط با رنگِ مشك، ترديدهايي در زمينه رنگزا بودن اين ماده محسوس باشد؛ بلكه در واقعيت هاي علمي تاريخي مربوط به علمِ شناخت رنگزاها (به عنوان مثال تقسيم بندي مركب هاي نوشتاري كهن) نيز چنين است.  در اين پژوهش، ابتدا به بررسي بازتاب رنگ مشك در شعر فارسي پرداخته شده و رنگزا بودن و استفاده از آن در زمينۀ كتابت و نگارگري بر اساس اشاراتي كه در متون ادبي و به خصوص شاهنامه و كتاب هاي مربوط به رنگزاهاي كهن ايران آمده، به اثبات رسيده است. مشك در ابيات شاهنامه به عنوان يكي از ابزارهاي كتابت و نگارگري همراه با تركيبات و واژه هايي مانند انقاس، عنبر، گلاب، مي و كاغذگونه هاي حرير چيني و پرند هندي آمده كه در نظر نگرفتن اين همراهي ها در متون ادبي باعث ايجاد نقايصي در تفسير ابيات شده است. در اين پژوهش همچنين بر اساس اين همراهي ها، ارتباط زيركانۀ آنها با رنگِ مشك بازنمود شده است. نتيجۀ اين پژوهش از يك سو، پيشينۀ تاريخي اين مادۀ رنگزا را در زمينه كتابت و نگارگري، مشخص تر و از سوي ديگر مطالبي را مطرح خواهد كرد كه با دانستن آن ها، درك معاني ابيات مرتبط با رنگِ مشك و همراه هاي آن واضح تر مي شود.