بررسي تأثير غزالي بر سهروردي در مسئله تناسخ

رد تناسخ و چگونگي معاد جسماني دو مسئله مهم در فلسفه وكلام اسلامي است، چنان كه هم براي انديشمندان اديان ومذاهب قديم وهم براي فيلسوفان دين در عصر حاضر، داراي اهميت است. به‌نظر مي‌رسد كه اين دو مسئله در نزاع غزالي با ابن‌سينا ديدگاه خاصي را براي سهروردي پديدآورده است. سهروردي معادجسماني را با روش نقلي اثبات كرده و معتقد است كه همين بدن عنصري در آخرت حاضر مي‌شود؛ اما در مورد تناسخ، موضع اودر كتبي كه از تناسخ در آن‌ها سخن گفته، ازجمله تلويحات و لمحات، با حكم الاشراق متفاوت است، به اين‌معنا كه در همه آثارمربوط به‌جز حكمـ الاشراق، از رد تناسخ سخن مي‌گويد، ولي در اثر اخير، موضع او در سه مرحله بيان شده است: عقيده به حدوث نفس، كه مستلزم رد تناسخ است؛ ترديد در رد يا قبول تناسخ، به دليل ضعف ادله معتقدان و منكران به تناسخ؛ و سخن ازامكان يا وقوع نوعي تناسخ نزولي براي شقاوتمندان. اين مقاله درصدد است تا اثبات كند كه عقيده سهروردي به امكان نوعي از تناسخ، تا اندازه زيادي تحت تأثير «نظريه بدن جديد» غزالي است كه درباب چگونگي معادجسماني مطرح كرده است.