طراحي و تحليل رژيم جريان مطلوب اكولوژيكي رودخانه زرين‌گل با استفاده از روش‌هاي هيدرولوژيكي و مدل اكوهيدروليكي شبيه‌سازي زيستگاه

در مطالعات برنامه‌ريزي توسعه پايدار منابع آب در حوضه‌هاي آبخيز، درك، توصيف و طراحي رژيم جريان، نقش مهمي در برقراري تعادل فرآيندهاي هيدرولوژيكي و اكولوژيكي و تداوم حيات اكوسيستم‌هاي رودخانه‌اي دارد. جريان اكولوژيكي پايه و اساس حفاظت از زيستگاه ماهيان رودخانه‌اي و از اركان مديريت اكوسيستم رودخانه است كه بايستي به رسميت شناخته شود، اما بدان اهميت خاصي داده نمي‌شود. پايش جريان زيست‌محيطي در طول رودخانه‌، براي اطمينان از انتقال و توزيع جريان مطلوب اكولوژيكي مورد نياز به اكوسيستم‌هاي آبي پايين‌دست، ضروري است. از اين رو در پژوهش حاضر به منظور ايجاد شرايط پايدار اكولوژيك در رودخانه زرين‌گل استان گلستان، طي محاسبات گام به گام تحليل اكوهيدروليكي زيستگاه گونه سياه‌ماهي Capoeta gracilis (Keyserling, 1861) و تحليل جريان اكولوژيكي با استفاده از روش‌هاي هيدرولوژيكي تنانت و انتقال منحني تداوم جريان و مدل شبيه‌سازي زيستگاه، مورد بررسي قرار گرفت. نتايج نشان داد با انجام شبيه‌سازي هيدروليكي و آناليز سري زماني دبي فيزيك زيستگاه با استفاده از منحني‌هاي شاخص مطلوبيت، محدوده رژيم جريان موردنياز براي تأمين پتانسيل اكولوژيكي زيستگاه گونه شاخص، بين 2.49 و 0.58 مترمكعب برثانيه به ترتيب در ماه‌هاي فروردين و آبان، با ميانگين دبي سالانه 1.25 مترمكعب برثانيه (معادل 59 درصد جريان طبيعي رودخانه) مي‌باشد. همچنين مقايسه ميزان تخصيص آب براي تأمين جريان زيست‌محيطي با روش تنانت در رودخانه مورد مطالعه نشان داد، كمبود جريان در فصول تابستان و زمستان (جريان رودخانه كمتر از جريان زيست‌محيطي است) مشاهده مي‌شود. در نهايت اين نتيجه به عمل آمد كه روش‌هاي ديگر تأمين جريان‌ زيست‌محيطي (انتقال منحني تداوم جريان و شبيه‌سازي زيستگاه)، مقادير بالاتر از 30 درصد ميانگين جريان سالانه را فراهم مي‌كند، كه محافظت بهتر جريان را براي زيستگاه‌ رودخانه فراهم مي‌كنند. بر اساس نتايج اين مطالعه، توزيع مطلوبيت زيستگاهي در طول رودخانه زرين‌گل، تحت تأثير پارامترهاي هندسي، هيدروليكي و ميزان دبي جريان، بيانگر شرايط مطلوب زيستگاهي گونه سياه‌ماهي در محدوده پايين‌دست و شرايط ضعيف در محدوده بالادست رودخانه مي‌باشد. در نهايت، رويكرد مدل اكوهيدروليكي شبيه‌سازي زيستگاه، نسبت به روش‌هاي هيدرولوژيكي بسيار انعطاف‌پذيرتر بوده و مي‌تواند براي تجزيه و تحليل‌هاي ميزان مطلوبيت زيستگاه ماهيان در مديريت اكوسيستم رودخانه، مورد استفاده قرار گيرد.