بررسي زيست محيطي پراكنش آلودگي فلزات سنگين در خاك هاي منطقه ششتمد (شمال شرق ايران)

منطقه مورد مطالعه در بخش غربي استان خراسان رضوي قرار دارد و دربرگيرنده شهر ششتمد و دهستان هاي آن است. تنوعي از واحدهاي سنگي رسوبي و آذرين كه عمدتاَ منسوب به كرتاسه و يا جوان تر مي باشد، در اين منطقه رخنمون دارند. وجود رخساره هاي سنگي مختلف همراه با فعاليت هاي معدن كاري، صنعتي و كشاورزي مي توانند زمينه هاي لازم براي آلودگي خاك به عناصر سنگين را فراهم نمايند. در اين مقاله با توجه اهميت سلامت خاك از ديدگاه زيست محيطي، حضور و پراكنش اين عناصر در رسوبات منطقه مورد بررسي قرار گرفته است. هدف از اين بررسي تعيين ميزان و نحوه توزيع فلزات سنگين بر اساس نقشه‌هاي پهنه‌بندي عناصر و همبستگي بين آنها در محيط خاك بود. براي دستيابي به اين هدف، نتايج تجزيه شيميايي 1248 نمونه خاك و رسوب آبراهه اي با استفاده از روش هاي آماري چند متغيره و شاخص هاي فاكتور غني شدگي (EF)، زمين انباشتگي (Igeo)، ضريب آلودگي (CF) و شاخص آلودگي (PI) مورد بررسي و تفسير قرار گرفت. بر اساس ارزيابي هاي صورت گرفته، كبالت با نيكل و كروم همبستگي خوب و مثبت نشان مي دهد كه حاكي از منشاء مشترك و احتمالاً مرتبط با واحدهاي سنگي مافيك است. عناصر سرب و روي نيز با يكديگر و همچنين با كبالت و واناديوم همبستگي مثبت نشان مي دهند، درحالي كه آرسنيك همبستگي منفي با اكثر اين عناصر نشان مي دهد كه حاكي از منشاء جداگانه براي اين عنصر در مقايسه با سرب و روي، مس، نيكل و كبالت است. بر اساس شاخص آلودگي، آرسنيك در جنوب و بخش هايي از غرب منطقه داراي آلودگي بالايي بوده و در بقيه مناطق فاقد آلودگي است و يا آلودگي پاييني نشان مي دهد. بر اساس ضريب آلودگي، بخش هاي مركزي و جنوب غرب منطقه داراي آلودگي متوسط كروم است. بررسي هاي انجام شده حاكي از خطر حضور آرسنيك بالا در رسوبات رودخانه اي بخصوص در بخش هاي جنوبي منطقه است. عناصر مس، واناديوم، آنتيموان، سرب، روي و كبالت فاقد آلودگي قابل توجه بوده و بعيد است با غلظت فعلي مشكلات زيست محيطي خاصي را ايجاد نمايند. نتايج حاصل از مطالعات اين پژوهش حاكي از آن است كه آلودگي هاي فلزات سنگين در منطقه زمين زاد و عمدتاً ناشي از سازندهاي زمين شناسي است و آلودگي هاي انسان زاد، باستثناي فعاليت هاي معدن كاري در رابطه با عنصر مس، در ديگر موارد نقش موثري نداشته اند.