ديوان و ويژگيهاي سبكي ملاقاسم مشهدي(ديوانه)

ملاّمحمّدقاسم مشهدي، معروف به ديوانه، شاعر اوايل سدۀ يازدهم، حلقۀ واسطۀ مفقود، ميان صائب تبريزي، استاد مستقيم او، و بيدل دهلوي، شاگرد مكتب اوست. ديوان ملاّقاسم كه اخيراً تصحيح و منتشر شده، حاوي سه‌هزار بيت، شامل پنج دفتر است: خانۀ سخن(غزليّات)؛ سلسلۀ شعله(غزل‌واره‌ها)؛ بال نگاه(رباعيّات)؛ شاگرد خاموشي(دوبيتي‌ها)؛ ناوك آه(مفردات). مسألۀ اصلي اين پژوهش، تعيين ويژگي‌هاي سبكي قاسم مشهدي، مبتني بر نظريّات سبك‌شناسي‌ مدرن، بويژه، آراي كارل فوسلر، محقّق و زبان‌شناس معاصر آلماني است. نزد فوسلر بررسي كاربرد زبان در ادبيّات بايد با در نظر داشتن همۀ خصوصيّات زبان صورت بپذيرد. از اين‌رو دامنۀ بررسي‌ها در سبك‌شناسي بسيار گسترده‌تر از آن چيزي خواهد بود كه شكل‌گرايان معرفي مي‌كردند. مطالعۀ سبك قاسم از منظر آراي فوسلر علاوه بر آن كه جزئيّات دقيق‌تري از سبك دورۀ او را نشان مي‌دهد، موجب معرّفي شاعري است كه پيونددهندۀ دو نسل از شاعران سبك هندي است. قاسم از جمله شاعراني است كه ظرفيّت‌هاي بالقوّۀ سبك هندي را بخوبي درك كرده و از ابزارهايي كه اين سبك در اختيار شاعر قرار مي‌دهد، به‌نيكي استفاده كرده است. او بدون ‌آن كه در دام صنعت‌زدگي بيفتد، از موسيقي لفظي و معنوي بهرۀ فراوان برده و تصويرسازي‌هاي او بديع و استوار است. عشق در شعر قاسم بيشتر جنبۀ زميني دارد و در اثناي سرايش شعر، به نقد خويشتن از مناظر روحي و جسمي علاقه نشان داده است.