بررسي ساختار و قدمت دروازه اصلي/ ورودي اول در مجموعه‌ي ارگ بم

مجموعه‌ ارگ كه در شمال شرق شهر بم قرار دارد، يكي از معدود مجموعه‌هاي تاريخي است كه سيمايي از يك شهر سنتي ايراني را به‌ خوبي نمايش مي‌دهد. علي‌رغم انجام پژوهش‌هايي در ارتباط با ساختار شهرسازي آن، درباره‌ي برخي از عناصر معماري به‌ويژه ساختار، زمان شكل‌گيري و روند تكوين ورودي اول پرسش‌هايي وجود دارند كه بي‌پاسخ‌مانده‌اند. در پژوهش پيش‌رو كه از نوع تحقيقات تحليلي تاريخي است، تلاش شده به‌ آن‌ها پاسخ درخور داده‌ شود. برآيند پژوهش نشان‌ مي‌دهد كه ساختار ورودي داراي سه پوسته است؛ لايه‌ي نخست شامل دو برج مكعب است و در دوره‌ي سلوكي يا اوايل دوره‌ي اشكاني ساخته شد. در دوره‌ي سلجوقي/ اتابكان كرمان و احتمالاً در دوره‌ي كوتوالي «سابق‌الدين علي» (580-563 هجري) ضمن الحاق لايه‌اي به‌ بدنه مكعب برج‌ها، پوسته‌اي ديگر با دو برج استوانه‌اي در كنار آن‌ها برپا شد. آخرين مرحله الحاقات در دوره‌ي ايلخاني/آل مظفر و به‌احتمال‌زياد در زمان عامل سلطان ابوسعيد بهادر در بم، «اخي شجاع‌الدين» (744-716 هجري)، به‌ انجام رسيدند؛ در اين مرحله غير از برج‌هاي استوانه‌اي، بارويي با محور شمالي جنوبي ايجاد و يك «هشتي» نيز به‌ورودي الحاق شد. هم‌زمان و در كنار درگاه ورودي جديد دو برج استوانه‌اي با اندازه‌اي نسبتاً كوچك نيز ساخته‌ شدند. پوسته‌ي جديد در دوره‌ي تيموري دست‌كم دو مرحله مرمت شد.