دلايل سازه اي استفاده و رواج گنبدهاي شلجمي شكل در ايران: مطالعه موردي مسجد شاه مشهد

گنبدهاي شلجمي شكل ازجمله گنبدهاي دوپوسته گسسته به شمار مي روند كه از اواسط قرن نهم هجري قمري/ پانزدهم ميلادي و هم‌زمان با دوره تيموري در ايران رواج مي يابند. در اين شكل از گنبدها، پوسته خارجي در زيرِ قاعده قوس از خط مستقيم منحرف مي شود و بدين وسيله توليد شكم دادگي مختصري مي كند كه در اصطلاح معماري به آن، آوگون گفته مي شود. گنبد شلجمي به‌عنوان بخشي از فرهنگ معماري ايراني محسوب مي شود و معماران اين سرزمين اين سازه پيچيده را به‌گونه‌اي شايسته تا به دوران معاصر مورداستفاده قرار داده اند. درنتيجه به نظر مي رسد كه اين شكل از گنبد، نيازمند يك ارزيابي دقيق پيرامون طراحي، مكانيسم انتقال نيرو و ويژگي هاي عناصر سازه اي آن باشد. در اين مقاله هدف اصلي، نشان دادن نقش آوگون به‌عنوان عنصري معمارانه در گنبدهاي شلجمي شكل است كه پيش‌ازاين، تنها كاركردي زيبايي شناسانه براي آن متصور بوده اند. در پژوهش حاضر، گنبد شلجمي شكل مسجد شاه مشهد، به‌عنوان نمونه موردي انتخاب‌شده است. اين گنبد در نرم افزار Abaqus شبيه سازي گرديد و سپس واكنش آن در برابر بارهاي استاتيكي (بار وزن) و ديناميكي (بار زلزله) مورد آزمايش قرار گرفت. به‌منظور نشان دادن نقش آوگون، مقايسه اي ميان اين گنبد و گنبدي با تمامِ ويژگي هاي معمارانه مشابه، اما بدون آوگون، انجام گرفت. تحليل موردنظر نشان داد كه آوگون، تنها عنصري زيبايي شناسانه نبوده و رواج اين شكل از گنبد دليل سازه اي نيز داشته است. به اين صورت كه آوگون، از ميزان فشاري كه نيروي وزن به پايه هاي گنبدخانه وارد مي كند مي كاهد.