«اَشَه» در متون اوستايي

بي ترديد نظمي يكپارچه، همۀ سلسله مراتب هستي را در بر گرفته است. اين نظم كيهاني كه در متون اوستا يي با عنوان اشه از آن ياد مي‌شود داراي ابعاد خداشناختي، جهان شناختي، انسان شناختي و اخلاقي و عبادي است. مجموعۀ بزرگ هستي در حركتي مداوم و جهت‌دار، نظم كيهاني را در همۀ ابعاد مادي و فرا مادي به تصوير مي‌كشد.انسان نيز به مثابۀ برترين آفريده و موجودي مختار، بايسته است تا اين نظم را در دو حوزۀ فردي و اجتماعي ميزان رفتار خويش قرار دهد تا برترين مظهر اشه و آينۀ تمام نماي آن باشد؛ يعني يك اشون. آن چه نگارنده در اين نوشتار در پي آن است اين است كه تا با استناد به متن اوستا به اين پرسش پاسخ دهد كه اولاً گسترۀ معنايي اشه، اهمّيّت و نيز جايگاه هستي شناختي آن در متن مذكور كدام است و ديگر آن كه چه پيوندي ميان اشه با هنجارهاي اخلاقي و آئين‌هاي ديني وجود دارد و سرانجام تحقّق اشه در انسان و جامعه چگونه امكان پذير است. در عرصۀ وجود شناختي، اشه علاوه بر اينكه مخلوق اهورامزدا و به عبارتي تجلّي خرد اهورامزداست ، با او مشاركت و همكاري داشته و واسطۀآفرينش موجودات اهورايي است. از سوي ديگر مي‌توان گفت: اشه هر دو بعد گيتايي و مينويي زندگي را دربردارد. از تعامل با ايزدان و امشاسپندان گرفته تا تأثير مستقيم و غير مستقيم در لايه‌هاي گوناگون اخلاقي و عبادي حيات بشر. از اين رو شايد بتوان گفت حيات، دوام و قوام دين زرتشت در معناي شگرف اشه و تبعيّت از آن نهفته است. تحقّق كامل اشه در بعد فردي زندگي بشر، در قالب انسان كامل يا اشون مشهود است و تحقّق تامّ اشه در بعد اجتماعي زندگي بشر، نيل به آرمان شهر است.