اقتدار علم، مسؤوليت دانشمند

اعتبار و اقتدار علم تجربي در عرصۀ اجتماع و سياستگذاري عمومي، از بدو پيدايش آن در قرن هفدهم، با روندي شتابان در حال افزايش بوده است. امروز در سراسر جهان، حتي در كشورهاي نه‌چندان توسعه‌يافته، نهاد علم و دانشمندان در شكل‌دهي سياست‌هاي حوزۀ عمومي اقتدار قابل‌توجهي دارند. اين مسأله نگراني‌هايي را، به‌ويژه در نظام‌هاي دموكراتيك، در بارۀ مسؤوليت‌هاي علم و دانشمندان پديد آورده است. آيا اين اقتدار روزافزون مسؤوليت‌هاي تازه‌اي هم براي علم به همراه دارد يا خير؟ در اين مقاله، پس از مرور مختصري بر سير تحولاتي كه سبب شد نهاد علم در جوامع امروزي از چنين اقتدار و اعتباري برخوردار باشد، در بارۀ منشأ جامعه‌شناختي اقتدار و سپس تمايز ميان اقتدار نظري و عملي بحث خواهيم كرد. از اين ادعا دفاع خواهد شد كه تنها اقتدار نظري علم مي‌تواند مشروع و معقول باشد، و قائل شدن اقتدار عملي براي علم موجه نيست. چنين اقتداري مسؤوليت تازه‌اي براي دانشمند به همراه نبايد داشته باشد. زيرا منصفانه نيست، با معيارها دموكراتيك سازگاري ندارد، و همچنين دانشمند را از تمركز بر زمينۀ تخصص خود بازمي‌دارد و پيشرفت علم را كُند و مسير آن را منحرف مي‌كند.