امكان‌سنجي وجود گنبد بر فراز كاخ چليپايي بيشاپور در زمان ساسانيان

بيان مسئله: شهر بيشاپور در اوايل دورۀ ساساني به دستور شاپور يكم بنيان گذاشته شد و عناصر معماري و هنري متعددي از آن به جاي مانده است. يكي از اين آثار بقاياي بنايي موسوم به كاخ چليپايي است. پلان چليپايي اين بنا با جرزهاي عظيمي از سنگ و گچ و با ضخامتي نزديك به شش متر احاطه شده كه فضاي مربع‌شكل مركزي آن بيش از بيست و دو متر طول دارد. در حال حاضر هيچ‌گونه نشانه‌اي از پوشش سقف آن وجود ندارد.فرضيۀ پژوهش: نظريات پيشين در خصوص شكل سقف احتمالي كاخ چليپايي بيشاپور بر مستندات استوار نيست. چنانچه گنبدي بر فراز مربع مركزي پلان چليپايي متصور شود، بزرگ‌ترين گنبد سنگي آن دوره در ايران خواهد بود. وجود گنبد بر فراز اين بنا و تبعيت آن از فرم گنبدهاي متعارف معماري ساساني فرضيۀ اين تحقيق است. هدف پژوهش: يافتن نشانه‌هايي كه امكان وجود يك پوشش گنبدي را بر روي بنا اثبات كند و سپس شكل اصيل احتمالي سازۀ آن را براساس شواهد مستدل به‌تصوير بكشد. روش پژوهش: براي رسيدن به اين اهداف از روش مطالعۀ تطبيقي بهره‌ گرفته شد و نمونه‌هايي كه از نظر تاريخي و سبك معماري و مصالح به اين سازه شباهت داشتند بررسي شدند و با محاسبه و مقايسۀ ابعاد و تناسبات آنها الگويي براي نسبت ابعاد جرزها و دهانه‌ها در گنبدهاي ساساني به‌دست آمد.نتيجه‌گيري: براساس نتايج به‌دست‌آمده، ضخامت جرزهاي كاخ چليپايي با ميانگين اندازه‌هاي نمونه‌هاي منتخب بناهاي چهارطاقي ايران هم‌خواني دارد و امكان بالقوۀ وجود گنبد بر فراز بخش مربع‌شكل پلان چليپايي را ثابت مي‌كند. در خصوص ارتفاع گنبد، دامنۀ نتايج پراكندگي دارد و ارتفاع فرضي، براساس ميانگين، قابليت ارائه دارد.