عدالت سرزميني، تمركززدايي و آمايش سرزمين؛ درماني براي سندرومِ توسعۀ محور- پيراموني (با تأكيد بر استان‌هاي مرزي شرق ايران)

Territorial Justice, Decentralization, and Land-Use Preparation for Axis-Peripheral Developmental Syndrome (with Emphasis on Eastern Border Provinces of Iran)

مدل توسعه در كشور ايران انطباق قابل‌توجهي با مدل محور- پيرامون دارد كه در اين پژوهش از آن تحت عنوان سندروم توسعۀ محور- پيراموني ياد مي‌شود و نتايج پژوهش‌هاي متعدد از اختلاف سطح توسعۀ مناطق پيراموني با مناطق مركزي كشور حكايت دارد. اين اختلاف در بين استان‌هاي شرقي و جنوب شرقي كشور با ساير استان‌ها مشهودتر است. پژوهش حاضر با روش توصيفي- تحليلي و استفاده از منابع كتابخانه‌اي و اسنادي در پي آن است كه با رويكردي علّي، ابتدا به بررسي و شناسايي علل و زمينه‌هاي ايجاد اين سندروم توسعه‌اي بپردازد و در ادامه با آسيب‌شناسي مناسب، راهكارهاي درماني مطلوب را براي درمان ارائه دهد. نتايج پژوهش نشان داد كه الگوي تك ساخت در توزيع فضايي قدرت و عملكرد كاملاً متمركز بوده كه پس از دورۀ مشروطه و به‌عنوان الگويي تقليدي و وارداتي بر پيكرۀ سرزميني ايران مستولي گشته و تاكنون تداوم‌يافته است، بيشترين نقش را در ايجاد و تثبيت الگوي توسعه محور- پيراموني داشته است. در اين راستا عواملي ديگر ازجمله عوامل ژئوپليتيكي و ژئواكونوميكي همچون پديدۀ نفت و اقتصاد رانتي و تك‌محصولي ناشي از آن بر دوام و قوام سيستم تك ساخت و متمركز حاكم كمك كرده است. بسياري از كشورها كه دچار اين سندروم توسعه‌اي بوده‌اند و اقداماتي درزمينهٔ توازن منطقه‌اي انجام داده‌اند. در مورد ايران تلاش در جهت تحقق عدالت سرزميني، آمايش سرزمين و تمركززدايي مهم‌ترين راهكارهاي درماني براي اصلاح توسعه محور- پيراموني و تحقق توسعۀ پايدار و توازن منطقه‌اي به شمار مي‌آيند. در همين راستا توسعۀ محور شرق با محوريت ترانزيت و حمل‌ونقل ريلي مي‌تواند نسخه‌اي توسعه‌اي براي شرق كشور و بخصوص دو استان خراسان جنوبي و سيستان و بلوچستان به‌عنوان كم توسعه‌يافته‌ترين استان‌هاي كشور باشد. همچنين در صورت به فعليت درآمدن ظرفيت‌هاي متعدد اين طرح، مي‌توان شاهد اثرات توسعه‌اي آن در مقياس‌هاي مختلف محلي، ملي و منطقه‌اي بود.

The model of development in Iran is very much in line with the axis-periphery model, which is referred to as the axis-periphery syndrome in this study. This difference is more pronounced between the eastern and southeastern provinces of the country with other provinces. The present study is a descriptive-analytic one, using library and documentary sources. The causal approach is to investigate and identify the causes and the underlying causes of this developmental syndrome, followed by appropriate pathology with appropriate therapeutic approaches. To provide treatment. The results showed that the single-structure model in the spatial distribution of fully concentrated power and function, which has dominated and has been dominated by the Iranian territorial body since the constitutional period, has played the most significant role in establishing and consolidating the development pattern. Axis - peripheral. In this regard, other factors such as geopolitical and geoeconomic factors such as oil phenomenon and rent economy and its monopoly product have contributed to the viability of centralized monopoly system. Many countries that have had this developmental syndrome have taken regional balance measures. In the case of Iran, efforts to achieve territorial justice, land preparation and decentralization are the most important therapeutic approaches to reforming peripheral development and achieving sustainable development and regional balance. In this regard, the development of the east axis with transit and rail transport axis could be the development version for the east of the country, especially the two provinces of Southern Khorasan and Sistan and Baluchistan as the least developed provinces in the country. It is also possible to see its developmental effects at various local, national and regional scales if the project's multiple capacities are realized.