تفاوت هاي «خبر جعلي» و «شايعه» از منظر اسناد علمي، كارشناسان و نظريه پردازان ژورناليسم، خبر و علوم ارتباطات

انتشار گسترده «خبر جعلي» ـ خبرهايي كه عامدانه، مغرضانه و به‌صورت سازماني و حرفه‌اي اغلب بر بستر رسانه‌هاي اجتماعي، جهت فريب كاربران و انحراف جامعه ساخته و پرداخته مي‌شوند ـ به يكي از تهديدات مهم رسانه‌اي در جوامع امروز تبديل شده است. شناخت جامع اين پديده كه به ويژه پس از انتخابات سال 2016 آمريكا موردتوجه جدي رسانه‌ها و پژوهشگران قرار گرفته، براي تشخيص و مقابله با آن ضروري است. فهم تفاوت‌هاي اين مفهوم خاص و ساير مفاهيم مشابهي كه در فضاي زباني مرتبط با خبر و خبررساني به كار مي‌رود، مي‌تواند براي شناخت مناسب خبر جعلي به ما كمك كند. ازجمله قديمي‌ترين واژه‌هاي اين حوزه، «شايعه» است كه در نگاه اول بسيار به مفهوم خبر جعلي نزديك است. بنابراين در صورت ارائه‌ي تبييني روشن از تفاوت اين دو مفهوم، مي‌توان معناي دقيق‌تري از «خبر جعلي» بيان نمود. براي دست‌يابي به اين هدف مقاله، علاوه بر بررسي جامع منابع علمي موجود، با 17 نفر از متخصصان حرفه‌اي و دانشگاهي حوزه خبر و رسانه مصاحبه شد. سپس با تجزيه‌وتحليل داده‌ها با روش تحليل مضمون، تفاوت اين دو پديده را ارائه داديم. يافته‌هاي اين پژوهش معلوم مي‌كند كه اولاً مهم‌ترين تفاوت شايعه و خبر جعلي مربوط به ظهور و بروز شايعه در جامعه‌ي شفاهي و ظهور بروز خبر جعلي در جامعه‌ي شبكه‌اي است. ثانياً مي‌توان خبر جعلي را در بستر جامعه‌ي شبكه‌اي در سه ويژگي «توليدكنندگي»، «ماهيت محتوا» و «ويژگي‌هاي كاربران» متفاوت از شايعه دانست.