راهبردها و راهكارهاي اجرايي براي تنوع‌بخشي منابع مالي مؤسسات آموزش عالي و پژوهشي با تأكيد بر منابع غيردولتي

رشد تقاضاي اجتماعي آموزش عالي و لزوم امكان دسترسي يكسان و عادلانه به آن براي متقاضيان ورود به دانشگاه‌ها، افزايش مسئوليت‌هاي اجتماعي و تغيير كاركردهاي دانشگاه‌ها، روند شتابان جهاني‌سازي و به‌تبع آن بين‌المللي شدن آموزش عالي، اهميت پژوهش و توسعه دانش‌هاي بنيادي، محدوديت‌هاي بودجه‌اي دولت‌ها در تأمين مالي دانشگاه‌ها، مجموعه عواملي هستند كه تنوع‌بخشي به منابع مالي آموزش عالي در سراسر جهان را به‌صورت فزاينده‌اي متأثر ساخته‌اند. بديهي است كه وابستگي بودجه‌اي بر استقلال دانشگاه‌ها تأثير داشته است. از طرفي، نوسانات بودجه دولتي كه عمدتاً به‌دليل تغييرات نرخ ارز و اعمال تحريم‌ها و كاهش قيمت نفت اتفاق مي‌افتد، بودجه آموزش عالي را ناپايدار و آسيب‌پذير مي‌كند. با اين استدلال، بازتعريف منابع مالي آموزش عالي و شناسايي منابعي كه پايدار است، بسيار اهميت دارد. در اين‌پژوهش پس از شناخت وضعيت موجود منابع مالي دانشگاه‌ها و بررسي مباني و پيشينه تحقيق، با جمع‌آوري نظرهاي خبرگان و مديران اجرايي دانشگاه‌ها عمده منابع مالي نوين در دانشگاه‌هاي ايران استخراج و ميزان اثربخشي (ظرفيت‌سازي) راهبردهاي اجرايي تنوع‌بخشي به‌منابع آموزش عالي تجزيه و تحليل شد. اين‌ پژوهش از نوع توصيفي پيمايشي و از نظر هدف كاربردي بود. جامعه آماري شامل دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشي و پارك‌هاي علم و فناوري وابسته به وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و نمونه‌هاي مورد مطالعه شامل 30 دانشگاه، 7 مؤسسه پژوهشي و 7 پارك علم و فناوري و مشتمل بر 142 پرسشنامه بود. گويه‌هاي پرسشنامه به‌راهكارهاي پيشنهادي اختصاص يافت و با توجه به ماهيت آنها به سه زيرمقياس پژوهشي، آموزشي و اداريمالي دسته‌بندي شدند. براي سنجش ميزان پايايي پرسشنامه‌ها از آلفاي كرونباخ استفاده شد كه مقدار آن 0.848 به‌دست آمد. نتايج نشان داد كه در ميان راهكارهاي اجرايي در حوزه اداري و مالي، استفاده حداكثري از ظرفيت‌هاي قانوني در تبصره‌هاي بودجه، گسترش و تنوع‌بخشي به فعاليت‌هاي خيران و توسعه بنيادهاي نيكوكاري دانشگاهي از مؤثرترين راهكارهاي تنوع‌بخشي منابع درآمدي در دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشي و پارك‌هاي علم و فناوري است. همچنين كارشناسان حوزه آموزش عالي با توجه به ظرفيت‌هاي موجود از جمله اعضاي هيئت علمي در اختيار، تعداد دانشجويان تحصيلات تكميلي، مأموريت‌هاي محول شده، امكانات فيزيكي، قرار گرفتن در موقعيت جغرافيايي خاص و بودجه تخصيص يافته، اثربخشي به كارگيري راهكارهاي تأمين منابع مالي مبتني بر انعقاد طرح‌هاي پژوهشي با صنايع و ساير دستگاه‌هاي اجرايي در خصوص تأمين خدمات برتر و تقويت اقتصاد دانش بنيان و تحقق اهداف »جهش توليد « در كشور را نسبت به ساير راهبردها بيشتر مي‌دانند.