ارزيابي بيلان نيتروژن در نظام‌هاي زراعي توليد گندم(Triticum aestivum L.) ايران

پايداري و توسعه نظام‌هاي زراعي به‌طور مستقيم و غيرمستقيم به حضور نيتروژن وابسته است، از سوي ديگر، نظام‌هاي زراعي و باغي از جمله مسيرهاي اصلي تلفات نيتروژن به‌شكل‌ تصعيد و شستشو مي‌باشند كه پيامدهاي زيست‌محيطي نامطلوبي را به‌همراه خواهد داشت. اين پژوهش با هدف ارزيابي بيلان نيتروژن در نظام‌هاي زراعي گندم (Triticum aestivum L.) ايران با استفاده از مدل CENTURY اجرا شد. اين مدل قادر است با تلفيق اثر متغيرهاي اقليمي، خاك و مديريت زراعي فرآيندهاي چرخه نيتروژن (N) را در سيستم‌هاي مختلف از جمله بوم‌نظام‌هاي زراعي شبيه‌سازي كند. در اين ارتباط پس از تهيه بانك اطلاعاتي مورد نياز مدل شامل داده‌هاي جغرافيايي، اقليمي، مديريت زراعي و خصوصيات خاك، روند تغييرات بيلان نيتروژن و سهم هر يك از اجزاي تشكيل‌دهنده بيلان با استفاده از مدل مورد بررسي قرار گرفت. نتايج به‌دست آمده نشان داد كه بيشترين نيتروژن ورودي در دامنه (9.5– 12.5 گرم در متر مربع) مربوط به بوم‌نظام‌هاي زراعي گندم شمال غرب، غرب و جنوب غرب و كمترين مقدار آن در دامنه (7.3– 9.4 گرم در متر مربع) مربوط به نظام‌هاي زراعي گندم در شرق و جنوب شرقي كشور بود. همچنين بررسي نتايج به‌دست‌آمده در رابطه با سهم نسبي اجزاي نيتروژن ورودي و خروجي نشان داد كه نيتروژن حاصل از مصرف كود به‌عنوان اصلي‌ترين متغير ورودي و نيتروژن دانه به‌عنوان مؤثرترين متغيرخروجي توانستند به‌ترتيب با ضريب تبيين 0.973 و 0.928 تغييرات كل موجود در نيتروژن ورودي و خروجي را توصيف كنند. با توجه به نتايج به‌دست آمده به‌نظر مي‌رسد در رابطه با نيتروژن ورودي نقش مديريت زراعي مانند تقسيط مصرف كود، هم‌زماني زمان مصرف كود با نياز گياه و در مجموع، افزايش كارايي مصرف نيتروژن كه بيشتر متكي بر مديريت زراعي هستند، حائز اهميت مي‌باشد. امّا در خصوص خروج نيتروژن از نظام‌هاي زراعي گندم علاوه ‌بر مديريت زراعي بقايا، تناوب و بهره‌گيري از ارقام اصلاح شده كه از كارايي مصرف نيتروژن بالاتري برخوردار باشند، اهميت بيشتري دارد.